نخستین مدرسه نوین کشور را حسن رشدیه در سال ١٢٦٦ در محله ششگلان تبریز تأسیس نمود. زمانی که این مدرسه تنها به این علت که آموزش در آن به زبان ترکی بود؛ توسط خاندان پهلوی برچیده شد، مشخص شد که این رژیم اساس حکومت خویش را با تفکر نژادپرستی بنا نهاده است. تفکری که تا به امروز نسل کشی ملل غیرفارس را در کشور رقم زده و آنها را از ابتدایی‌ترین حقوق خود که حق آموزش به زبان مادری است، محروم کرده است.
علی رغم اینکه چنین سیاستی از طرف دولتهای ایرانی اجرا شده، ملت آذربایجان مبارزات خود را برای کسب آزادی حتی یک روز هم متوقف نکرده است. نمونه درخشانی از مبارزات این ملت را می‌توان در سال ١٣٢٤ مشاهده کرد که در فرقه دموکرات آذربایجان تبلور یافت. فرقه دموکرات آذربایجان پس از تحلیل سیاسی و اجتماعی وضعیت موجود با شعارهای دموکراتیک خود چون آزادی عقیده و وجدان، آزادی بیان و مطبوعات پا به عرصه گذاشت و در طول عمر کوتاه خود موفقیت‌های بزرگی را نصیب ملت آذربایجان نمود، از آن جمله:
- حق رأی (انتخاب کردن و انتخاب شدن) به زنان آذربایجان در مورخه ٢٣/٣/١٣٢٥، در حالی که این حق در سال ١٣٤٠ توسط حکومت تهران به زنان ایران داده شد.
- رسمیت بخشیدن به زبان ترکی و نشر کتب درسی با این زبان برای مردم آذربایجان
- تاسیس دانشگاه آذربایجان در تبریز که تا آن زمان تأسیس دانشگاه تنها در انحصار شهر تهران بود.
- تقسیم اراضی بین روستاییان و حل و فصل قطعی مشکل بهره بین رعیت و مالک. در حالیکه رژیم پهلوی در سال ١٣٤١ به این امر اقدام نمود.
- تأمین آب شرب تبریز از طریق لوله کشی چند سال زودتر از شهر تهران
- ایجاد ارکستر ملی آذربایجان
- ایجاد امنیت در آذربایجان، اصلاحات اقتصادی و مالی، مبارزه با فساد اخلاقی و اجتماعی، حل مشکل بیکاری، افزایش محصولات کشاورزی، آبادانی، فعالیت‌های فرهنگی از جمله ایجاد تئاتر ملی، بازگشایی ایستگاه رادیویی تبریز و ...
موفقیت‌های فرقه دموکرات آذربایجان به حدی چشمگیر بود که حتی دشمنان حرکت دموکراسی خواهی آذربایجان اعتراف نمودند که: "خدمتی که پیشه‌وری در عرض یک سال به آذربایجان کرد، رضاشاه در طول ٢٠ سال ننموده بود."
شئونیست‌هایی که تا به امروز اعلان می‌دارند که حکومت ملی آذربایجان توسط عناصر وابسته به اتحاد جماهیر شوروی سابق ایجاد شده و هیچ گونه جایگاه مردمی ندارد. در این خصوص ذکر این نکته کافی است که کنسولگری وقت آمریکا در تبریز می‌گوید: "این جنبش از طرف اهالی آذربایجان با حمایت گسترده‌ای روبرو شده است و این هم به این علت است که اهالی آذربایجان از حکومت مرکزی حقیقتاً شاکی و ناراحتی هستند." و یا "موری" سفیر وقت آمریکا در ایران در گزارش خود به وزارت امور خارجه کشورش می‌گوید: "مقامات رسمی ایران می‌گویند که فرقه دموکرات آذربایجان در بین مردم تکیه گاهی ندارد. کنسولگری ما و انگلستان با تأکید اعلان می‌دارد که اهالی آذربایجان کاملا به فرقه دموکرات آذربایجان ایمان دارند و عمیقاً به حکومت تهران نفرت می‌ورزند."
لازم به ذکر است که حکومت ملی آذربایجان مشروعیت خود را از اصل "حق تعیین سرنوشت" در حقوق بین‌الملل گرفته بود. حقوق بین‌الملل این حق را برای ملت هایی که با رژیم های نژادپرست مبارزه می‌نمایند، تحت عنوان "نهضت آزادی بخش ملی" به رسمیت شناخته است. حق تعیین سرنوشت ملی از مهمترین معیارهای استاندارد حقوقی محسوب می‌شود و در حال حاضر در دنیا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
حکومت ملی آذربایجان با توجه به "حق تعیین سرنوشت ملی" در مورخه ٢٨ ژانویه ١٩٤٦ به شورای عالی ملل متحد مراجعت نامه‌ای ارسال نموده و در آن تأکید می‌کند: "پنج میلیون آدربایجانی امروز توانسته‌اند با تکیه بر زبان، ادبیات، تاریخ و فرهنگ ملی، خود را به عنوان ملتی معاصر درک کنند و لذا به زندگی در زیر سایه ظلم فارس‌ها و آقایی زبان فارسی بر سایر زبان‌های ملل ایران ادامه نخواهند داد. این ملت حاضر است زندگی خود را در راه حفظ آزادی و حکومت ملی خود قربانی کند. ملت آذربایجان که قرنهای متمادی در زیر چکمه استعمارگران، استعمار شده است زندگی در شرایط عادی و انسانی خود را به تازگی شروع کرده است و لذا قدرت واقعی خود را در حفظ دولت ملی و اجرایی کردن آن نشان می‌دهد. این حکومت که با خواست و اراده ملت آذربایجان و موافق با منشور آتلانتیک پا به عرصه وجود گذاشته است، حقیقتی انکارناپذیر است. ملت آذربایجان با این مراجعت نامه از شورای عالی سازمان ملل متحد می‌خواهد موضوع موجودیت حکومت ملی آذربایجان توسط این سازمان به رسمیت شناخته شود. تنها در این صورت این ملت خواهد توانست بدون دخالت دیگران به تعیین سرنوشت ملی خود اقدام نماید".
اما زمانی که حکومت ملی آذربایجان به این حقیقت تلخ پی‌برد که دولتهای قدرتمند شر
ق و غرب –اتحاد جماهیر شوروی سابق و یاالات متحده آمریکا- به خاطر منافع اقتصادی کوتاه و بلند مدت خود، اشتیاقی به حق تعیین سرنوشت ملت آذربایجان نشان نداده و از رژیم دیکتاتور پهلوی حمایت می‌کنند، با اتخاذ اصل حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات که یکی از اصول اساسی حقوق بین‌الملل محسوب می‌شود، در مورخه ٢٣/٣/١٣٢٥ موافقت نامه‌ای با نماینده سیاسی-نظامی رژیم تهران ، مظفر فیروز منعقد نمود که از اهم مواد آن تدریس: زبان ترکی و فارسی در مدارس متوسطه و عالیه آذربایجان، محسوب شدن ارتش آذربایجان جزء ارتش ایران و ... بود.
شایان ذکر است که حکومت ملی آذربایجان در این موافقت‌نامه حتی نسبت به حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی موجود در آذربایجان نیز بی‌تفاوت نبوده در این خصوص در ماده ١٣ گنجانیده شده بود که دولت موافقت دارد که اکراد، آسوری و ارمنی‌های مقیم آذربایجان از مزایای این موافقت‌نامه برخوردار بوده و طبق ماده ٣ ابلاغیه دولت تا کلاس پنجم ابتدایی به زبان خود تحصیل نمایند. اما در مقابل رژیم تهران این بار نیز خلف وعده کرده و با چراغ سبز اتحاد جماهیر شوروی سابق و تسلیحات مدرن ارسالی از ایالات متحده آمریکا به بهانه نظارت بر انتخابات مجلس پانزدهم، با نقض نرم‌های بین‌المللی جنگ از پیش اعلام نشده را بر ملت آذربایجان آغاز نمود. جنگی غیرقانونی در برابر ملتی که نیروهای نظامی آن تسلیم شده و جزء ارتش ایران محسوب می‌شد.
ارتش ایران با این جنگ نسل‌کشی ملت آذربایجان و کردستان را رقم زد. نسل‌کشی‌ای که تا به امروز روشنفکران تمامیت خواه در مقابل آن سکوت کرده و اخلاق منفعت گرایانه در پیش گرفته‌اند. در نتیجه این نسل‌کشی:
- ٢٥٠٠ نفر در دادگاه‌های صحرایی محکوم و اعلام شدند،
- بیش از بیست هزار نفر به زندان‌های طویل‌المدت محکوم شدند که در زمره این زندانیان صفرخان قهرمانیان است. شخصی که ٣٢ سال حبس را به جان خرید و به سمبل مقاومت ملی آذربایجان تبدیل شد.
- بیش از هفتاد هزار نفر آواره اتحاد جماهیر شوروی سابق شدند.
اما حکایت پناهندگان به اتحاد جماهیر شوروی سابق خود تراژدی دیگری است که احتیاج به تحقیق جداگانه‌ای دارد. تعداد کثیری از این پناهندگان چون نخواستند تحت فرمان کرملین، با انحلال فرقه دموکرات آذربایجان به حزب توده ایران بپیوندند به انحاء مختلف مورد اذیت و آزار مأموران امنیتی قرار گرفته و به سیبری تبعید شدند و رهبر حکومت ملی آذربایجان، سید جعفر پیشه‌وری در یک برنامه از پیش تعیین شده توسط "ک گ ب" در تصادف ساختگی شهید شد.
در تسویه خونینی که رژیم پهلوی با دخالت مستقیم آمریکا و با تأیید ضمنی شوروی در آذربایجان به راه انداخت، بیش از یکصد هزار نفر از طبقه روشنفکر ملت آذربایجان تنها به دلیل اینکه خواهان حق تعیین سرنوشت ملی بودند، شهید، زندانی و آواره گردیدند.
"هانری دالاس" یکی از نزدیکان "رزولت" در این باره می‌گوید: "این از اسباب شرمندگی است که بگویم ارتش ایران به رهبری سرتیپ شوارتسکوپوف آمریکایی به حمله وحشیانه‌ای در آذربایجان دست زده است، به دستور سفیر آمریکا "آلئن" و به رهبری شوارتسکوپوف بزرگترین حزب اپوزسیون کشور [فرقه دموکرات آذربایجان] غیرقانونی اعلام شد. رهبران آن به زندان افتادند و انسان‌های بی‌شماری اعدام شدند و خانواده‌های زیادی آواره گردیدند". "ویلیام داگلاس" قاضی آمریکایی نیز چنین می‌گوید: "ارتش ایران زمانی که وارد آذربایجان شد وحشت برپا نمود، به قتل‌ها و غارت‌ها پرداخت. هرآنچه می‌خواستند انجام دادند. رفتار نظامیان روس از رفتار وحشیانه ارتش ایران خیلی آبرومندانه بود. ارتش ایران در اذهان آذربایجانیان خاطرات نفرت انگیزی برجای گذاشت. در سال ١٩٤٦ با حمایت آمریکا و به دستور قوام‌السلطنه، ارتش ایران به صورت وحشیانه به طرف کسانی که در حکومت ملی آذربایجان شرکت کرده بودند، هجوم می‌برد و آنها را پس از دستگیری، گروه گروه تیرباران و یا در میادین شهر به دار می‌کشیدند".
روزنامه کیهان در مورخه ٢٠/٦/١٣٧٩ می‌نویسد: "پس از مهاجرت پیشه‌وری که محمد دیهم از آن به عنوان یک انقلاب بدون خونریزی یاد می‌کند، به کشته شدن بیش از ٢٠ هزار نفر منتج می‌شود. این جنایت توسط ارتش شاهنشاهی پس از اینکه رهبران فرقه دموکرات می‌گریزند، به وقوع می پیوندد".
البته جنایات رژیم پهلوی تنها به حذف فیزیکی طبقه روشنفکر آذربایجان محدود نگردید. آنها در یک اقدام ضدفرهنگی مورخه ٢٦ آذر ١٣٢٥ در شهر تبریز کتابهایی که در زمان حکومت ملی آذربایجان به زبان ترکی انتشار یافته بود، از جمله کتب درسی را با یک مراسم پرطمطراق به آتش کشیدند تا کینه و نفرت خود را هرچه بیشتر به ملت آذربایجان و فرهنگ آن نشان دهند.
خاطره این روز هرگز از اذهان پاک نخواهد شد و هم اکنون حرکت ملی آذربایجان سالروز ٢٦ آذر ١٣٢٥ را روز نسل‌کشی فرهنگی آذربایجان نامیده است.
رژیم پهلوی برای توجیه جنایات خود مسئله آدربایجان و کردستان را یک مسئله داخلی خود
فرض کرد و نسبت به کسانی که در این مبارزات شرکت کرده بودند، با عنوان جنایتکاران قانون اساسی یاد کرده و در چارچوب قوانین ارتجاعی خود، با آنها مقابله نمود. به همین خاطر اصل حل و فصل مصالحت آمیز اختلافات که یکی از اصول اساسی حقوق بین‌الملل می باشد و در بند سوم ماده دو منشور ملل متحد به آن تاکید شده است را نادیده گرفت و آن را نقض نمود. غافل از اینکه کنوانسیون سال ١٨٩٩ که در سال ١٩٠٧ مجدداً تصدیق و به سرعت به حقوق عرفی تبدیل شد که هر دولتی بدون رعایت این کنوانسیون به جنگ اعلام نشده مبادرت ورزد، آن جنگ غیرقانونی محسوب می‌شود و آغازگر آن به عنوان ناقض قواعد بین‌المللی مسئولیت خواهد داشت. همچنین در کنفرانس‌های ژنو سال‌های ١٩٧٤ و ١٩٧٧ جنبش‌های آزادیبخش ملی که برای مقابله با رژیم‌های نژادپرست شکل گرفته‌اند، از سطح مناقشات داخلی به سطح مناقشات بین‌المللی ارتقاء یافته‌اند و در این خصوص حتی به یک توافق کلی هم رسیده‌اند که این توافق به عنوان اصول عرفی در سازمان ملل متحد تصدیق شده است. با استناد به این اصول مبارزات جنبش‌های آزادیبخش ملی با رژیم‌های نژادپرست در جرگه مناقشات بین‌المللی است و رفتار با قربانیان این جنبش‌ها همچون رفتار با قربانیان جنگی خواهد بود.
اکنون که در آستانه ٦٨ سالگی نسل‌کشی ملت‌های آذربایجان و کردستان قرار گرفته‌ایم، روشنفکران تمامیت خواه، سلطنت طلب‌ها، اپوزسیون‌های سراسری داخل و خارج کشور و دولتمردان جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ اخلاق منفعت گرایانه، بیش از نیم قرن است که این فاجعه انسانی را کتمان کرده‌اند. فاجعه‌ای که هیچ وقت از اذهان ملت آذربایجان پاک نخواهد شد و نفرین ابدی این ملت را نسبت به مرتکبین جنایات فوق و کتمان‌کنندگان درپی خواهد داشت.
امروز دولتمردان جمهوری اسلامی نه تنها هیچ گونه اقدام عملی در خصوص رفع تبعیض‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ملل و اقوام غیرفارس ننموده‌اند، بلکه در عمل ثابت کرده‌اند که ادامه دهنده این پروژه منحوس پهلوی هستند و اعلام کرده‌اند که آموزش زبان، نیاز ملی و حتی محلی اقوام هم نیست.
فعالین حرکت ملی آذربایجان دیگر اعتقادی ندارند که دولتمردان جمهوری اسلامی ایران برای رفع تبعیض‌های فوق گام‌های عملی بردارند. این دولتمردان حتی با سوء مدیریت خود دریاچه اورمیه که از هزاران سال پیش همچون نگینی بر تارک آذربایجان می‌درخشید، خشکاندند و عملاً ثابت نمودند که دانشی جز دانش تخریب ندارند. ما عمیقا باور داریم که رفع تمامی این تبعیض‌ها فقط و فقط به دستان توامند ملل و اقوام کشور با احراز حقوق‌بشر و کسب حق تعیین سرنوشت ملی میسر خواهد شد. چنانکه ملت‌های آذربایجان و کردستان یک بار آن را به صورت کوتاه مدت تجربه کردند. هم اکنون نیز فعالان حرکت ملی آذربایجان علی‌الخصوص "یئنی گاموح" براساس اصول و قوانین بین‌المللی در مبارزه خود، میثاق جهانی سازمان ملل متحد و بیانیه حقوق‌بشر آن را مدنظر قرار داده، به صورت علنی و با رویکرد عدم خشونت برای احقاق حقوق ملت آذربایجان جنوبی مبارزه می‌کنند.
در انتها سالگرد نسل‌کشی ملل آذربایجان جنوبی و کردستان را به هر دو ملت شریف تسلیت گفته، آرزوی آزادی تمامی ملل و اقوام دربند را دارد.
لطیف حسنی
دبیر کل حزب یئنی گاموح ـ زندان رجایی شهر
