دالان زنگه‌زور، واقع در نقطه‌ای استراتژیک میان آسیای میانه، قفقاز و خاورمیانه، در حال شکل‌گیری به عنوان یکی از مسیرهای حیاتی تجارت و انرژی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. این دالان، با توجه به موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد و دسترسی به بازارهای اقتصادی بکر، پتانسیل بالایی برای ایجاد یک قطب اقتصادی نوظهور در سطح جهان دارد.
هدف این یادداشت ، بررسی ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دالان زنگه‌زور و تحلیل فرصت‌ها و چالش‌های آن در مسیر تبدیل شدن به یک هاب اقتصادی است. با تمرکز بر ظرفیت‌های اقتصادی منطقه، زیرساخت‌های در حال توسعه و تعاملات ژئوپلیتیک، یادداشت نشان می‌دهد که چگونه دالان زنگه‌زور می‌تواند به عامل تعیین‌کننده در شکل‌دهی به یک قطب اقتصادی جهانی تبدیل شود.
زمینه سیاسی و اجتماعی :
دالان زنگه‌زور، به دلیل موقعیت استراتژیک خود، اهمیت ژئوپلیتیک قابل توجهی دارد و توجه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را به خود جلب کرده است. کشورهای آسیای میانه و قفقاز با تکیه بر منابع طبیعی و ظرفیت‌های اقتصادی خود، در تلاش‌اند جایگاه این دالان را تثبیت کرده و از آن به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و افزایش نفوذ سیاسی بهره‌برداری کنند.
ورود بازیگران فرامنطقه‌ای، به ویژه آمریکا و روسیه، اهمیت استراتژیک دالان را افزایش می‌دهد. حضور آمریکا از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی، حمایت‌های امنیتی و تسهیل تعاملات تجاری، توسعه سریع دالان و اتصال بازارهای منطقه‌ای به بازارهای جهانی را تسریع می‌کند. در مقابل، روسیه با بهره‌گیری از نفوذ تاریخی، منابع انرژی و کنترل مسیرهای تجاری، نقش کلیدی در حفظ و توسعه دالان ایفا می‌کند. تعامل و رقابت میان این دو قدرت، اهمیت ژئوپلیتیک دالان زنگه‌زور را به‌عنوان یک کانون استراتژیک منطقه‌ای و جهانی تقویت می‌کند.
از نظر اجتماعی، جمعیت‌های محلی و ظرفیت‌های انسانی منطقه، همراه با توسعه زیرساخت‌ها، می‌توانند رشد اقتصادی، اشتغال و ارتقای مهارت‌های نیروی کار را تسهیل کنند. ترکیب فرصت‌های اقتصادی با حمایت‌های بین‌المللی، به ویژه از سوی آمریکا و روسیه، دالان زنگه‌زور را به مسیر با پتانسیل بالای تأثیرگذاری در اقتصاد و جامعه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل کرده است.
ابعاد اقتصادی و اجتماعی :
۱. وضعیت اقتصادی منطقه‌ای :
آسیای میانه و قفقاز:
تولید ناخالص داخلی (GDP) کشورهای آسیای میانه در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۴۶ میلیارد دلار (اسمی) بود و بر اساس قدرت خرید (PPP) به ۱.۲۵ تریلیون دلار رسید.
جمعیت این منطقه حدود ۸۳.۶ میلیون نفر است.
کشورهای قفقاز با جمعیتی حدود ۱۸ میلیون نفر و رشد اقتصادی میانگین ۴–۵٪ ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی دارند.
ذخایر غنی انرژی و معادن، زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری‌های کلان در صنایع مختلف است.
خاورمیانه:
جمعیت حدود ۵۰۷ میلیون نفر با تولید ناخالص داخلی ۵.۲ تریلیون دلار (اسمی) و ۱۳.۱۴ تریلیون دلار (PPP) در سال ۲۰۲۴.
زیرساخت‌های حمل و نقل، بنادر و شبکه‌های انرژی، زمینه‌ساز رشد اقتصادی پایدار منطقه هستند.
۲. جمعیت و نیروی انسانی :
جمعیت جوان و در حال رشد در آسیای میانه، قفقاز و خاورمیانه، نیروی کار بالقوه گسترده‌ای فراهم می‌کند که می‌تواند توسعه صنعتی و اقتصادی و شکل‌گیری یک قطب اقتصادی جهانی را تسریع کند.
۳. منابع طبیعی و زیرساخت‌ها :
منطقه دارای ذخایر غنی انرژی (نفت و گاز) و معادن است که می‌تواند به صادرات جهانی کمک کند.
پروژه‌های زیرساختی مرتبط با دالان، شامل خطوط ریلی، جاده‌ای و شبکه‌های لجستیک پیشرفته، فرصت ایجاد یک هاب تجاری جهانی را فراهم می‌کنند.
۴. نقش ژئوپلیتیک و حمایت بین‌المللی :
مشارکت آمریکا و روسیه در پروژه‌های دالان، علاوه بر جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان، زمینه ثبات سیاسی لازم برای توسعه اقتصادی پایدار را فراهم می‌کند.
رقابت و تعامل این دو قدرت، به همراه کشورهای منطقه، اهمیت استراتژیک دالان را در سطح جهانی تقویت می‌کند.
پتانسیل ایجاد یک قطب اقتصادی جدید :
۱. اتصال بازارهای بکر و پررشد: دالان زنگه‌زور امکان دسترسی به بازاری بالغ بر ۶۰۰ میلیون نفر جمعیت را فراهم می‌کند که ترکیبی از جمعیت جوان و نیروی کار فعال است.
۲. منابع طبیعی و انرژی: ذخایر انرژی و معادن منطقه، ظرفیت تولید و صادرات کالاها را افزایش می‌دهد.
۳. زیرساخت‌های تجاری و حمل‌ونقل: شبکه‌های ریلی و جاده‌ای پیشرفته، زمان و هزینه نقل و انتقال کالا را کاهش داده و یک هاب تجاری جهانی ایجاد می‌کنند.
۴. نقش ژئوپلیتیک و حمایت بین‌المللی: حضور آمریکا و روسیه اهمیت منطقه را افزایش داده و فرصت‌های سرمایه‌گذاری را گسترش می‌دهد.
۵. مزیت رقابتی نسبت به اروپا: جمعیت جوان، بازارهای در حال رشد و فرصت‌های توسعه سریع، می‌تواند جایگاه اروپا در تجارت جهانی و صنایع انرژی را به چالش بکشد.
در نتیجه با توجه به موقعیت استراتژیک، منابع طبیعی غنی، جمعیت جوان و ظرفیت‌های اقتصادی، دالان زنگه‌زور پتانسیل تبدیل شدن به یک قطب اقتصادی نوظهور جهانی را دارد. این دالان، با توسعه زیرساخت‌ها و حمایت بازیگران جهانی، می‌تواند مسیر تجارت و انرژی را متحول کرده و جایگاه اروپا را در اقتصاد جهانی به مرور زمان به چالش بکشد. دالان زنگه‌زور یک فرصت بی‌نظیر ژئوپلیتیک و اقتصادی است که می‌تواند مسیر توسعه اقتصادی منطقه و جهان را تغییر دهد و به یک قطب اقتصادی نوظهور جهانی تبدیل شود.
