آذربایجانین ایشغالی
قانلی قیرقینلی هجوُم ــ 21 آذر 1325 ینجی ایلدۀ آذربایجانا هجوم باشلادیقدا محمد ریضا ؤاوُنوُن چئورۀ سیندۀ اوُلان توُرک دوُشمانلاری ایدیلار، اوُنلار آیلاردان قاباق اوُردوُنوُن ستاد فرماهی سیندۀ چوُخ گیزلی ؤ پلانلانمیش شئکیلدۀ شاه اوُردوُسوُندا خیدمت ائدن یوُکسئک رُتبۀ لی توُرک دوُشمانلارین ؤقوُشوُن حیصۀ لریندۀ اوُلان گروُهانلاری، ژاندارملاری حاضیرلاماقا باشلامیشدیلار، هجوُمو رهبرلیگ ائدنلرآمئریکا مستشارلاری باشدا ( ژنرال شوارتسکوُفوُن) گوُستریشلری ایلۀ حاضیرلاشماقدا ایدیلار، ؤ نهایت 20 آذر تاریخیندۀ یئردن گوُیدن آغیر سیلاح لارلا فاشیست جئسینۀ آذربایجاناهجوُم اتمئگۀ باشلا دیرلار.
سوُنرالاراوُزلرینین اعتراف لارینا گوُرۀ تکجۀ 3 گوُن موددتیندۀ ؤحشی جئسینۀ قتل عاما باشلییب ، اوُن مینلرلۀ آذربایجانلینی گئنج، ایختیار، قادین، کوُرپۀ اوُشاغلار، حتی خسته اینسانلارا رحم اتمۀ دن أمنییۀ لرین ؤ زنگان فئوداللاری نین سیلاحلیلاری باشدا سلطان محمودخان ذلفغاری اوُلماقلا ؤ اوُنوُن یالتاق ، غارتچی نوُکرلری، لات لوُتلر، شریعت باشچیلاری اوُجولۀ دن موُللا طالقانینین قتلۀ فیتوالاری ایلۀ آذربایجان خالقینا قارشی سوُی قیریما باشلییرلار.
همان فاشیست هجوملاردا اوُن مینلرلۀ اینسانلاری قتل ائدیب ، ائولرین یاندیریب ، واریوُخ لارین غارت ائدیب ؤ مینلرلۀ فیرقۀ فدائیلری اوُلان آذربایجانلیلاری اوُز آتا آنالارینین ، اوُلادلارینین گوُزلری اوُنوُندۀ قتلۀ ائدیب ؤ ناموسلارینا تجاوُز اتمئگۀ باشلییرلار، اوُلوُنوُرلار ؤحئسابسیز اینسانلاری توُتوُلوُب ؤحشیجۀ سینۀ دوُیوُب یارالییب ، شئهرلرین ، کئندلرین تنگۀ لرینۀ آتیرلار.
آدربایجاندا ؤ تئهراندا قتل عاملار .
همان 3 گوُنلوُک قتل عامدا تئهران قوشوَنلاری ، فئوداللارین ؤ اوُنلارین مزدورلاری نین آذربایجاندا باشلادیقلاری قتل عاملارین سایینا دائییر دهشتلی رقم لروار، علاؤۀ اوُلاراق بیلدییمز کیمی یازیلی سندلرۀ گوُرۀ :
میللی حاکیمییتین داغیلماسی عرفۀ سیندۀ یئتمیش مین ( 70000) فیرقۀ فدائیلریندن قوُزئی آذربایجانا پناه آپاریرلار ؤ بوُ آرزوُ ؤاوُمیدلۀ کی بئلکۀ بیرگوُن گوُنئییۀ قاییدیب بیرداها میللی قوُرتوُلوُش موبارزۀ لرینۀ داوام وئرۀ بیلسینلرآمما نۀ یازیق بیرلئشمیش دوُشمانلارین پلانلاریندان خبرلری یوُخ ایدی ؤ اوُنلارهمان آرزوُلارلا عوُموُر کئچیریردیلر.
سوُنرالارصداقتلی آذربایجانلی لارین گیزلی آشکارتحقیقات لارینا گوُرۀ تئهران قوُشوُنلاری نین هجوُم لریندا ایلک تبریزۀ ، أردۀ بیلدۀ ، سارابدا ، آستارادا ؤ آذربایجانین چئشیدلی شئهر ؤ کئندلردۀ قتلۀ حوُکموُ نئدنیلۀ اییرمی بئش الی اوُتوُزمینۀ قئدر (25000 ــ 30000 ) اینسانلارین جئسدلری خیاوانلاردا کوُچۀ لردۀ ، ائولردۀ قالیب ، حالقدا ؤحشت یارادماق اوُچوُن حتی مئیدلرین دفنینۀ دۀ ایجازۀ وئریلمیردی ، دوُغروُداندا وحشی لیک ، توُرک دوُشمانچیلیقی فارس فاشیزمی نین قانیدا وار، بئلۀ دوُشمانلارلا آذربایجان توُرک میللتی نئجۀ بیرلیکدۀ یاشییا بیلر ؟ ! .
همان گوُنلردۀ ؤ ایلاردا یوُزمین نفرۀ یاخین آذربایجانلیلار مختلیف یوُللاردان تئهرانا یا باشقا فارس شئهر لرینۀ اوُز توُتوُب جانلارین نقد اوُلوُمدن قوُرتارسالاردا آمما چوُخ سایدا همان اینسانلاردان یوُل لاردا قیشین سوُیوُق ؤ شاختالی گوُنلریندۀ داغ یوُللاریندا سوُیوُقدان ، آجلیقدان، خستۀ لیکدن جانلارین ألدن وئرمیشدیرلرکی هئچ زامان اوُنلارین نۀ جسدلری تاپیلدی نۀ دۀ حئییاتدا اوُلوُقلارینا داییر خبر گئلمۀ میشدی.
قتلۀ لردن سوُنرا آذربایجاندا توُتوُلان لارین سایی یوُز مین نفرۀ یاخین اوُلموُشدوُرکی اوُنلاردان چوُخ لاری تئهرانا اینتیقال وئریلیب ؤ چوُخ سایدا توُتوُلانلاردان اوُزاق فارس بوُلگۀ لرینۀ سوُرگوُن ائدیلمیشدیرلرؤ اوُنلاردان چوُخ سایلارین اوُلانلارهمان سوُگوُن اوُلدوُقلاری یئرلردۀ تهلیکۀ لی خستۀ لیکلرؤ یا آجلیقدان آرادان گئتمیش دیرلرکی سوُنرالاردا اوُ بختی دوُنموُش اینسانلاردان هئچ زامان هئچ بیر خبر ألۀ گئلمۀ میشدی.
توُتوُلوُب زیندانلارا دوُشن ؤ آردینجا اعدام اوُلان فدائیلرین سایی دوُرد مین نفردن (4000) آرتیق اوُلموَشدوُر ؤ چوُخ سایدا همان اینسان لاردان سئس سیز صدا سیز زیندانلاردا اعدام اوُلوُنوُرلار.
میللی حاکیمییتین اوُردوُ فدائیلری ؤ باشقا دوُولت اوُرگانلاریندا خیدمتۀ مشغوُل اوُلانلاردان توُتوُلوُب درحال اعدام اوُلان لارین آدلارین سایماقلا قوُرتارماز، تکجۀ نموُنۀ اوُلاراق فریدوُن ایبراهیمی ، سرییۀ خانیم ، سرهنگ ابولقاسیم عظیمی ، سروان محمد آگهی، سروان حسن قاسمی ، محمد أمین آزاد ؤطن ، خلیل آذراباده گان ؤ باشقالاری تبریزدۀ ، أردۀ بیلدۀ اوُمییۀ دۀ ، سارابدا ، زنگاندا ؤحشی جئسینۀ اعدام یا قتلۀ اوُلموُشلار، گوُنئی آذربایجان میللتی هئچ زامان بوُ قهرمان لارین جسارت ؤ فداکارلیق لارین اوُنوُدمییاجاق، اوُنلارین قهرمانلیقلاری ، آدلاری میللتیمیزین اوُرییندۀ ، میللی شعوروندا تاریخ بوُیوُنجا یاشییاجاق، همان تاریخدن باشلییاراق بوُگوُنۀ قئدرآذربایجان توُرکلرینۀ قارشی باسغیلار توُتوُقلامالار هم شاه رژیمیندۀ ؤ همدۀ بوُگوُن حاکیم اوُلان شعوُبییۀ تفککوُرلوُ موُلالار رژیمیندۀ شیددت داوام اتمئکدۀ دیر.
توُدۀ پارتیاسی نین نشریاتی سوُنرلارایکراه لا یازدیقی ساحتا آمار:
میللی حاکیمییت لۀ دوُشمانچیلیقین حددینۀ دیققت اتدیکدۀ گوُروُنوُر کی آذربایجاندا باش وئرمیش قیرقین فاجیعۀ سی بوُتوُن ایرانی بوُروُدوُگوُ حالدا ، لاکین قتلۀ ؤ اعداملاردان ایکی ایل سوُنرا توُدۀ پارتیاسینین نشریاتی اوُجوُملۀ : مردم ، رزم ، مهرگان گاذت لری 14 / 11 / 1327 ینجی ایل تاریخدۀ ایکراه لی شئکیلدۀ شاه رژیمینین ستاد ارتشی نین وئردیگی ساختالانمیش آماریندان ایستیناد ائدرک یازمیشلار:
اعدام اوُلموُشلارین سایی 2500 نفر، آغیرحبسۀ محکوم اوُلانلارین سایی 8000 نفر ــ سوُرگوُن اوُلموُشلارین سایی 26000 نفرکی بوُتوُنلوُکلۀ ساختالاشمیش ؤ حقیقت دن اوُزاق اوُلان آماردیر! منبع : گذشته چراغ راه آینده است . صحیفۀ 472
قوُزئی دۀ موستقیل آذربایجان دوُلتینۀ تودۀ رهبرلرینین باخیشی !
1918 ینجی ایلدۀ تزارایمپریاسینین سقوُطوُ ؤآرادان گئتمۀ سی ایلۀ قوُزئی آذربایجاندا میللی مفکوُرۀ لی شخصییت لری محمد أمین رسوُل زادۀ ایللرقاباقدان دوُشوُندوُکلری ؤ هـدف لریندۀ اوُلان قوُرتوُلوُش ایدۀیاسی أساسیندا یارانان آذربایجان دموُکراتیک خالق جمهوُرییتی یارانیر ؤ آز موُددتدۀ دوُنیانین بیر نئچۀ دوُلت لری طرفیندن رسمییتۀ تانیندی.
آمما آذربایجاندا موُستقیل جمهوُرییتین یارانماسی نۀ ائرمنی داشناک پارتیاسی نۀ دۀ روُس بوُلشویک لرینین نۀ اینکی خوُشوُنا گئلمیردی حتی ایلک گوُندن دموُکراتیک توُرک دوُولتینۀ قارشی جوُر بۀ جوُرقانلی تخریباتلارا أل آتماقا باشلییرلار، ائرمنی ترورچوُ داشناکلارینین أن آکتیو باشچیلاریندان اوُلان شخص(ایستپان شائوُمیان) ؤاوُنوُن أمریندۀ اوُلان باشقا داشناکلار بیرلیکلری همان گوُنلردۀ آذربایجاندا خصوُصی ایلۀ باکیدا قانلی قیرقینلارا أل آتیرلار، داشناکلارلا بیرلیکدۀ بعضی بوُلشویک آذربایجانلیلار ائرمنی لرین تروُر تخریبات فعالییت لرینۀ قوُشوُلوُرلار، سوُنوُندا اوُنلارین خئیانتی اوُزۀ چیخدیقدا کرملین اوُنلاری اینقلابا قارشی اوُلان خائیینلر، جاسوُسلوُق ؤ آق روُس لارلا ایش ایرلیگی اتمئگ ایتهامی ایلۀ اعدام ائدیر، اوُجوملۀ دن (علی حئیدر قارایف) اعدام اوُلوُر تاریخدۀ 26 کمیسرلر عنوانی ایلۀ تانینانلار.
ریضاخاندان سوُنرا 1320 ینجی ایلدۀ توُدۀ پارتیاسی قوُروُلوُر، بوُ زامان قوُزئی آذربایجاندا قوُروُلموُش دموُکراتیک جمهوُرییت تاریخیندن 23 ایل کئچمیشدی ، لاکین توُدۀ رهبرلری هئچ زامان نۀ قوُروُلموُش جمهوُرییتۀ نۀ دۀ اوُنوُن رهیبرلرینۀ اوُ جملۀ دن محمد أمین رسوُل زادۀ ؤباشقا میللی مفکوُرۀ لی آذربایجان رهبرلرینۀ رغبت گوُسترمیردیلر، عکسینۀ اوُلاراق کرملینین خطیندۀ حئرکت اتدیکلرینۀ چئشیدلی بهتانلار ورماقا داوام وئریرلر، حتی 2 ایلیک آذربایجان دوُولتی نین گوُردوُیوُ ایشلری ؤ خیدمت لری سوُسیالیزمۀ ضید اوُلان دوُشمانچیلیق دامغاسی ایلۀ ایتهام لار وُورماقا داوام وئریرلر، بوُدا اوُنوُ گوُستریردی کی توُدۀ پارتیاسی ایلک یاراندیقی گوُندن 20 ایللیک راسیست رژیمدن ایرث قالمیش توُرک ؤآذربایجانا ضیددیت ایدۀیاسی اوُزوُندن هم قوُزئیدۀ هم گوُنئیدۀ دموُکراتیک میللیت چیلیگۀ دوُشمان اوُلموُشدوُر، چوُنکی پارتیانین رهبرلیگیندۀ ؤ اوُنوُن یوُکسئک کادرلاری آراسیندا چوُخ سایدا ائرمنی لر واریدی کی اوُزلرین اینترناسیوُنالیست ؤ مارکسیست شعاری اوُرتوُگوُ آلتیندا گیزلۀ دیب ، آمما أصلیندۀ داشناکسیون تروُرتشکیلاتی نین طرفداری اوُلان شخصلرایدیلار.
1310 ینجی ایلدۀ بیرحالدا کی ریضاخان باشدا اوُلماقلا اوُنوُن مأمورلاری توُرک دیلیندۀ دانیشماقی یاساقلانمیشدی، آمما داشناک پارتیاسی همان چاغدا (آلیک) آدلی ائرمئنی دیلیندۀ نشراوُلان گوُندۀ لیک گاذت داواملی اوُلاراق توُرکلوُگۀ قارشی فعالییتینۀ داوام وئرمئکدۀ ایدی، همان آلیک گاذتی بوُگوُنۀ قئدردۀ تئهراندا ، ایصفهاندا ائرمنی دیلیندۀ نشراوُلماقدادیرؤ ایلک گوُندن اوُلدوِقوُ کیمی آذربایجانا ، توُرکییۀ جمهورییتینۀ قارشی کینۀ لی باخیشلارین داوام اتدیرمئکدۀ دیرکی ایندیکی تئهران موُللا رژیمینین هئر جوُر یوُکسئک مالی یاردیملاریندان گئنیش سوییۀ دۀ ایستیفادۀ اتمئکلۀ اوُزنشرینۀ ؤ تخریباتینا داوام وئریر.
یئری گئلدیکدۀ نوُرالدین کیانوُری توُدۀ پارتیاسی نین رهبری خمئینی زیندانیندا اوُلارکن محمد أمین رسوُل زادۀ حاققیندا ایطلاعات مأموُروُایلۀ دانیشقیندان قیسا بیربوُلوُم ، کیانوُری رسوُل زادۀ حاققیندا ایطلاعات مأموُروُنوِن سوُرغوُسوُنا جاواب اوُلاراق دئییر:
(( 1918 ینجی ایلدۀ محمد أمین رسوُل زادۀ مساوات پارتیسی بیرلیگی ایلۀ آذربایجاندا بیر قوُندارما جمهوُرییت یارادیرلار، کیانوُری توُرک دوُشمانی اوُلدوُقوُن گوُسترمئگ اوُچوُن دئییر:
بوُجهوُرییت أساسدان اینگیلیس لرلۀ سیخی ایرتیباتلاری ؤ باغلیلیقلاری وار ایدی، رسوُل زادۀ اوُزوُدۀ مشکوک بیر شخص ایدی ؤ دئیلن لرۀ گوُرۀ اوُ فراماسوُن تقی زادۀ نین واسیطۀ سی ایلۀ ماسوُن تشکیلاتینا باغلی بیر شخص ایدی ! ! ))
منبع : خاطرات کیانوُری کیتابیندان ـ صحیفۀ 123 ــــ
توُدۀ پارتیاسینین توُرک دوُشمانچیلیقیندان کیچیک بیر نمونۀ سین کیانوُری بئلۀ جعفنگییاتی دئمئکلۀ اوُزوُنۀ برائت قازانماق ایستۀ یر، تأسوُف لراوُلسوُن کی بیز گوُنئی آذربایجان توُرکلری چئشیدلی سببلر نئدنی ایلۀ عوُمروُموُزون أن آکتیو چاغلارین میللی کیملیگیمیزی دوُغروُ دوُزگوُن درک اتمئک یئرینۀ (پروُلتاریا) شعارینین جایناغیندا شعوُروُ دوُشوُنجۀ میزی أسیرائدرئک ، توُکلوُگۀ ضید اوُلان پان ایرانیست توُدۀ پارتیاسیندا عوُمروُموُزوُ هئدرۀ وئردیک .
آذربایجان توُرک دیلی رنگارنگ پان فارسلارین ؤسیلۀ سی ایلۀ تاپدالاندیقی حالدا توُرک دیلی گوُزوُن چیخدیا محکوم اوُلموشدوُر ، أگر دئسئک کی توُرک دیلی تاپدالاندیقی حالد توُدۀ پارتیاسی فارس دیلینۀ ؤ میللییت چیلیگینۀ أن بوُیوُک ؤ اوُنئملی خیدمت لری اتمیشدیربوُ عین حقیقت دیر، بوُ پارتیا 1320 ینجی ایلدۀ قوُروُلدوُقوُ تاریخدن سوُویت دوُولتی داغیلان گوُنۀ قئدر مینلرجۀ فارس دیلیندۀ کیتاب ، جزوۀ گاذت لرنشراتمیش ؤ چوُخ سایدا خاریجی دیللردن فارس دیلینۀ علمی ، تاریخی، هنری أثرلری ترجوُمۀ ائدیب یایینلامیشدیر، بوُدا فارس دیلینین فوؤماشلاشماسیندا ، نیسبی اوُلسادا زنگین لئشمۀ سیندۀ بوُیوُک تأثیری اوُلموُشدوُر، أن تأسوُف ائدیجی بوُدوُر کی بوُپارتیا دا فعالیت ائدن ؤ سوُزدۀ اوُزلرین آدربایجانلی تانیددیران شخص لر اوُزولری ؤ اجدادلاری توُرک اوُلدوُقوُ حالدا دهشتلی شئکیلدۀ فارس دیلینۀ آسیمیلۀ اوُلاراق بیر کلمۀ اوُزآنا دیللریندۀ یازیب اوُخوُیا بیلمۀ دیکدۀ ، آمما فارس دیلیندۀ مقالۀ لر شعرلر، کیتابلار یازیب یایینلامیشلارکی هئلۀ داوام اتمئکدۀ دیرلر.
باشلانیشی چئتین دۀ اوُلسا، لاکین دوُنیانین بوُگوُنکوُ چاغیندا باجاریقلی آذربایجانلی قلم صاحیبلری خصوصن گئنج لریمیزهئرهانسی اوُلکۀ دۀ یاشادیقلارینا باخمییاراق ایلک باشدا اوُز آنا دیلیمیزدۀ یازماقی تمرین ائدیب اوُیرۀ نمئلییک ، دیلیمیزی،تاریخیمیزی،میللی کیملیگیمیزی تانییب ؤ بوُ بوُیوُک میللی ثرؤتیمیزی صداقتلۀ منیسۀ مئلییک دانیشدیقیمیز دیلیمیزی تدریجن فارس کلمۀ لریندن تمیزلییب اوُزاقلاشیب ، آنا دیلدۀ تمیز دانیشیب ، یازیب ، اوُخوُماقلا ، بارجاردیقیمیز حالدا باشقا میللت لرین دیلیندۀ یازیلمیش أثرلری اوُزآنا دیلیمیزۀ ترجوُمۀ اتمئگی باجارمالییق بوُ اوُزلوُگوُندۀ آنا دیلیمیزۀ ؤ ادبییاتیمیزین زنگین لئشمۀ سینۀ بوُیوُک خیدمت ساییلار ، 8 ینجی بوُلوُموُن سوُنوُ . غ . ش . آذرخش 6 / 8 / 2020
