“حسن بی ملیک اف زردابی” ۲۸ ژوئن ۱۸۴۲ در شهر زرداب در ساحل رود کورا متولدشد. تحصیلات ابتدایی را در شاماخی و متوسط را در تفلیس گذراند.
درسال ۱۸۶۱ وارد دانشگاه مسکو شد و چهار سال بعد با معدل ممتاز از دانشگاه علوم طبیعی این دانشگاه فارغ التحصیل گشت.
با وجود امکان تدریس در دانشگاه مسکو ، عشق بی حد و وصف به وطن و سرزمین مادری و همچنین آرزوی خدمت به ملت آزربایجان ، این معلم جوان و آینده‌دار را به آزربایجان کشاند.
بعد از مدتی خدمت در تفلیس ، به قوبا رفته و در دادگاهی مشغول خدمت به مردم شد. بعدها به باکو آمد و در دبیرستان به تدریس روی آورد. بعد از کشف نفت درسال ۱۸۲۵ ، آزربایجان نگاه ویژه ی دنیا را به خودجلب کرد. به طوری که بعد از حفر اولین چاه نفت در خاک آزربایجان درسال ۱۸۴۸ ، شرایط آزربایجان به کلی دگرگون شد.
باکو روزهای متفاوتی سپری می کرد. صنایع ، کارگاه هاو کارخانه ها ، امکانات و فضای شهری و .. به سرعت هرچه تمام تر به سوی توسعه قدم برمی داشتند. چنین فضایی پیشرفت فرهنگی و آموزشی را می طلبید. بنابرین در اولین اقدم ضروری ایجاد مطبوعات حس می شد.
“حسن بی زردابی” در این شرایط وجود نشریه ای به زبان مادری مردم آزربایجان را ضروری می دید. برای جامه عمل پوشاندن به آرزوی خود سه سال تمام تلاش کرد و زحمات و دردسرهای زیادی به جان خرید. بارها به اداره ژاندارمری فراخوانده شد و تحت بازجویی قرارگرفت. با تهدید به مرگ از سوی باندها و مافیای سیاه روبه رو شد.
از استانبول دستگاه چاپ وحروفچینی سفارس داد و سرانجام زحمات او به بارنشست و در روز ۲۲ جولای ۱۸۷۵ در چاپخانه ی قوبرناتور باکو نشریه اکینچی به عنوان اولین جریده به زبان تورکی آزربایجانی منتشر شد.
آزربایجان شمالی ، ۲۲ جولای هرسال را با نام “روز نشر ملی” نام گذاری کرده است.
از تاریخ ۲۲ جولای ۱۸۷۵ لغایت ۲۹ سپتامبر ۱۸۷۷ روزنامه ی اکینجی به صورت دو شماره در هر ماه و در تیراژ ۳۰۰_۴۰۰ نسخه منتشر می شد. درطی این دو سال ۵۶ شماره از این جریده چاپ شد.
در این دو هفته نامه مقالات و نوشته های نجف بی وزیروف ، عسگربی آدی گؤزل از مسکو ، محمدتقی علیزاده شیروانی ازشاماخی ، محمدصادق گنجوی از گنجه ، حیدری از دربند و هم چنین اشعار سید عظیم شیروانی و مقالات میرزافتحعلی آخوندوف که با نام وکیل نامعلوم ملت امضاء می کرد به چاپ می رسید.
تمام کارها ازجمله گردآوری نوشته ها ، چاپ ، توزیع و .. را حسن بی خودش به تنهایی انجام می داد و گاهی روزنامه را رایگان به ولایات و روستاها می فرستاد.
نشریه ی اکینجی که به دست پرتوان پدر مطبوعات آزربایجان حسن بی زردابی پا به عرصه وجود نهاده بود ، دراندک مدتی نام و آوازه اش در سراسر قفقاز پیچید و تحسین بسیاری از فرهیختگان ، روشنفکران و مردم عادی رابرانگیخت.
زردابی وگروه همکاران وی دلیل عقب ماندگی مردم منطقه را در نبود آزادی حقیقی ، باورها و پندارهای غلط ، دین و مذهب آلوده شدن به خرافات ، حاکمان و اربابان استعمارگر و .. می دانستند .
آنان که نویسندگانی آزاداندیش و آزادی خواه و طرفدار زندگی مناسب و درخور شأن مردم بودند ، نهایت تلاش خود را در جهت خارج شدن ملت از گرداب جهالتی که ناخودآگاه گرفتار آن شده بود و روز به روز بیش تر به اعماق تاریک آن فرو می رفت ، می کردند و حرف ها و راهکارهای خود را به واسطه این جریده به گوش مردم می رساندند.
طبیعی بود که این خط مشی و افکار نویسندگان به مذاق دولت مردان و حاکمانی که می خواستند مردم را در ناآگاهی و جهالت نگه دارند به معنای واقعی ، ملت را استعمار کنند ، خوش نمی آمد و موجبات نارضایتی آنان را فراهم می نمود.
لذا بعد از این که انتشار این جریده هم چون غرش آتشفشانی ، توجه منطقه رابه خودجلب کرد ، برخی نوکران حلقه به گوش اربابان و منفعت طلبان ، با در خطر دیدن منافع شان وکساد شدن بازارشان که جز ناامیدی و یاس چیز دیگری برای مردم نداشت ، باهر بهانه ی واهی به این نشریه حمله کرده و از هیچ تلاشی برای زمین زدن آن فروگذاری نکردند.
نهایتا ۲۹ سپتامبر ۱۸۸۷ انتشار اکینجی برای همیشه متوقف شد.دراین مدت کوتاه این نشریه تبدیل به فریاد و صدای آزادی خواهان و دموکراسی خواهان عصر خویش گردید. بنابراین در فضای اختناق و خفقان رژیمی مرتجع ، اشغال گر و تمامیت خواه ، زیاد دوام نیاورد.
زردابی و اکینجی آغازگر و پیشرو راهی پرتلاطم ولی درعین حال درخشان و پرثمر در تاریخ فرهنگ و مطبوعات آزربایجان شدند و مشعلی را که روشن کرده بودند نه تنهاخاموش نشد بلکه روز به روز شعله ورتر گردید.
پس از تعطیلی اکینجی ، زرردابی از تدریس منع گردید و از باکو تبعید شد ، ولی هم چنان به صورت فعال در مطبوعات حاضر بود و در نشریات زیبا ، حیات ، ارشاد ، کشکول ، کاسپی و مقالات علمی فرهنگی پرشماری از وی چاپ گردید.
“زردابی” را می توان مرد اولین‌های آزربایجان نامید.
علاوه بر بنیان گذاری مطبوعات ، وی در سال ۱۸۷۳ اولین تئاتر تورکی آزربایجانی با نام ” سرگذشت وزیر خان لنگران” را در شهر باکو به روی صحنه برد.
هم چنین ایشان از مؤسسان نخستین مجتمع آموزشی و فرهنگی دخترانه در آزربایجان ، صدر اولین کنگره ی معلمان ، فارغ التحصیل دانشگاه مسکو ، اولین استاد مسلمان و بومی اولین دانشگاه آزربایجان ، اولین دانشمند طبیعت شناس آزربایجان ، بنیان گذار اولین جمعیت خیریه درکشورهای اسلامی و .. بودند .
حسن بی زردابی که لحظه لحظه عمر پربار خود را در جهت اعتلای نام آزربایجان در عرصه های علمی ، آموزشی ، فرهنگی و ادبی گذرانده بود در تاریخ ۲۸ نوامبر سال ۱۹۰۷ چشم از جهان فرو بست و در کنار مسجد “بی بی هیبت ” باکو به خاک سپرده شد.
سال ها بعد ، مزار او به گورستان فخری انتقال یافت.
