سیاسی تحلیل‌چی،
آذربایجان ایستراتئژی آراشدیرمالار مرکزی، آزسام - کانادا
*گونئی آذربایجان تورک میللتینین میللی آزادلیق حرکاتی: سیاسی اوغورلار، چتین‌لیکلر، رئگیونال پئرسپئکتیولر و تورکییه-آذربایجانین ماراقلاری*
ایرانین شیمال-قربین‌ده یاشایان گونئی آذربایجان تورکلرینین میللی آزادلیق حرکاتی، اوزون ایللردیر داوام ائد‌ن مده‌نی، سیاسی و اقتصادی تضییقلره رغمه‌ن، اهمیت‌لی سیاسی اوغورلار قازانمیش‌دیر. ۲۵ مارت ۲۰۲۵-جی ایل تاریخین‌ده "تهئ ژئروسالئم پوست" قزئتین‌ده موردئجهای کئدار طرفین‌دن درج اولونان "ایسرایل گونئی آذربایجانین ایران‌دان موستقیللیینی دستکله‌مه‌لی‌دیر" باش‌لیق‌لی مقاله، بو حرکاتین رئگیونال ایستراتئژی اهمیتینی و ایسرایلین بو مسئله‌ده پوتئنسیال دستیینین نتیجه‌لرینی وورغولاییر. بو کونتئکست‌ده، گونئی آذربایجان تورکلرینین سیاسی اوغورلارینی، میللی آزادلیق حرکاتینین اینکیشافینی، قارشیلاشدیغی چتین‌لیکلری، رئگیونال دینامیکلره تأثیرینی، خصوصیله ده تورکییه و آذربایجانین آرتان سیاسی ماراقلاری باخیمین‌دان داها درین‌دن آراش‌دیرماق و حرکاتین گله‌جک سیاسی ایستراتئگییالارینی تحلیل ائتمک زروری‌دیر.
گونئی آذربایجان تورکلرینین تاریخی و کیم‌لیگی
گونئی آذربایجان، ایرانین شیمال-قربین‌ده یئرلشه‌ن و تاریخی اولاراق آذربایجان ایله درین کؤکلره صاحب مده‌نی و ائتنیک باغلاری اولان ایستراتئژی اهمیت‌لی بیر رئگیون‌دور. بو رئگیون‌دا یاشایان آذربایجان تورکلری، ایرانین ان بؤیوک ائتنیک قروپلارین‌دان بیرینی تشکیل ائدیر. تاریخ بویو اؤزونمخسوس دیللرینی، زنگین مدنیتلرینی و قدیم عادت-عنعنه‌لرینی قورویوب ساخلامیشلار. لاکین، پهلوی و ایسلام رئسپوبلیکاسی دؤورلرین‌ده تطبیق اولونان فارس میللت‌چی‌لیگی سیاستی نتیجه‌سین‌ده مده‌نی و دیل حقوقلاری سیستئم‌لی شکیل‌ده مهدودلاشدیریلمیش‌دیر. آذربایجان دیلین‌ده تحصیل آلماق ایمکانلاری مهدودلاشدیریلمیش، مده‌نی تدبیرلر و نشرلر اوزرین‌ده جدی تضییقلر یارادیلمیش‌دیر. بو رئپرئسسیو سیاست، گونئی آذربایجان تورکلری آراسین‌دا میللی شعورون گوجله‌نمه‌سینه و اؤز حقوقلاری اوغرون‌دا موباریزه آپارماق طلبینین یوکسلمه‌سینه سبب اولموش‌دور.
میللی آزادلیق حرکاتینین یارانماسی و اینکیشافی
گونئی آذربایجان میللی آزادلیق حرکاتی، ۲۰-جی عصرین اوللرین‌دن اعتباراً موختلیف سیاسی و مده‌نی پلاتفورمالاردا اؤزونو گؤسترمیش‌دیر. ایران آذربایجان دئموکراتیک رئسپوبلیکاسی (۱۹۴۵-۱۹۴۶) بو موباریزه‌نین پارلاق، لاکین قیسا سوره‌ن بیر مرحله‌سی اولموش‌دور. بو دؤورده الده ائدیله‌ن موختاریت تجروبه‌سی، مرکزی حکومتین حربی موداخیله‌سی ایله سونلاندیریلمیش‌دیر. لاکین، میللی اؤزونودرک هیس‌سی و حقوق طلبلری سونراکی ایللرده ده داوام ائتمیش، خصوصیله سووئت اتفاقینین داغیلماسی و موستقیل آذربایجان رئسپوبلیکاسینین یارانماسی بو حرکاتلارا یئنی بیر ایدئولوژی و سیاسی تکان وئرمیش‌دیر.
۲۱-جی عصرده قلوبال اینفورماسییا تئخنولوگییالارینین، خصوصیله اینتئرنئت و سوسیال مئدیانین سرعت‌لی اینکیشافی ایله گونئی آذربایجان میللی حرکاتی داها گئنیش کوتله‌لره چاتماق و اؤز تأثیرینی آرتیرماق ایمکانی الده ائتمیش‌دیر. اورمو گؤلونون ائکولوژی فلاکت حدینه چاتماسی کیمی سوسیال-اقتصادی و ائکولوژی پروبلئملر، خالقین نارازی‌لیغینی داها دا آرتیرمیش و گئنیشمیقیاس‌لی اعتراض آکسییالارینا سبب اولموش‌دور. بو یوروشلر، تکجه ائکولوژی مسئله‌لره دقت چکمکله کیفایتلنممیش، هم ده میللی کیم‌لیک، دیل و دیگر فوندامئنتال حقوقلارین طلب اولوندوغو سیاسی پلاتفورمالارا چئوریلمیش‌دیر. موردئجهای کئدارین مقاله‌سین‌ده خصوصی اولاراق وورغولانان اورمو یوروشلری، بو باخیم‌دان میللی آزادلیق حرکاتینین موهوم بیر سیاسی اوغورو کیمی قیمتله‌ن‌دیریله بیلر. بو جور کوتلوی آکسییالار، هم یئرلی، هم ده بئینلخالق ایجتیمایتین دقتینی چکه‌رک گونئی آذربایجان تورکلرینین مؤوجودلوغونو، طلبلرینی و سیاسی ایراده‌سینی نوماییش ائتدیریر.
قارشیلاشیلان چتین‌لیکلر و سیاسی اوغورلار
گونئی آذربایجان میللی آزادلیق حرکاتی، ایران ایسلام رئسپوبلیکاسینین تطبیق ائتدیی سرت تهلوکه‌سیزلیک تدبیرلری، فعاللارین سیستئماتیک شکیل‌ده حبس ائدیلمه‌سی، ایشگه‌نجه‌لره معروض قالماسی، ایفاده و توپلاشما آزادلیغینین جدی شکیل‌ده مهدودلاشدیریلماسی کیمی آغیر چتین‌لیکلرله اوزلشمک‌ده‌دیر. بوتون بو تضییقلره باخمایاراق، حرکاتین اؤز وارلیغینی قوروماسی، موختلیف فورمالاردا موباریزه‌سینی داوام ائتدیرمه‌سی و خالق آراسین‌دا دستک قازانماغا داوام ائتمه‌سی موهوم بیر سیاسی اوغوردور. بو اوغوردا آشاغی‌داکی عامللر خصوصی رول اویناییر:
* میللی کیم‌لیک شعورونون درین‌لیگی و داوام‌لی‌لیغی: اوزون ایللر سورئن آسسیمیلیاسییا سیاستینه رغمه‌ن، گونئی آذربایجان تورکلری آراسین‌دا گوج‌لو بیر میللی کیم‌لیک شعورو، اؤزونمخسوس مده‌نی ارثه باغلی‌لیق و میللی دیرلره صاحب چیخما ازمی قورونماق‌دادیر.
* موختلیف تشکیلاتلانما فورملاری و آداپتاسییا قابیلیتی: حرکات، محدود فعالیت ایمکانلارینا باخمایاراق، گیزلی شبکه‌لر، مده‌نی درنکلر، ویرتوال پلاتفورمالار و اینسان حقوقلاری تشکیلاتلاری کیمی موختلیف تشکیلاتلانما فورمالاری واسطه‌سیله اؤز ترفدارلارینی سفربر ائتمیی و طلبلرینی موختلیف کاناللارلا دویورماغی باجارمیش‌دیر.
* بئینلخالق آرئنادا آرتان ماراق و دستک آختاریشی: سون ایللرده بئینلخالق اینسان حقوقلاری تشکیلاتلارینین، موختلیف دؤولتلرین پارلامئنتلرینین و سیاسی دایره‌لرینین گونئی آذربایجان تورکلرینین حقوقلارینا یؤنه‌لیک آرتان ماراغی موشاهی‌ده اولونماق‌دادیر. حرکات فعاللاری، بئینلخالق ایجتیمایتله علاقه‌لر قوراراق اؤز مسئله‌لرینی قلوبال گون‌ده‌مه داشیماغا چالیشیرلار.
گونئی آذربایجانین جوغرافی اهمیتی و تورکییه-آذربایجانین ماراقلاری
گونئی آذربایجانین جوغرافی مؤوقئیی، اونو رئگیونال سیاست و اقتصادیات باخیمین‌دان سون درجه اهمیت‌لی بیر اراضییه چئویریر. ایرانین شیمال-قربین‌ده یئرلشمه‌سی، آذربایجان رئسپوبلیکاسی و تورکییه ایله اولان قونشولوغو، ائنئرژی رئسورسلارینا یاخین‌لیغی و موهوم نقلیات یوللارینین کسیشمه‌سین‌ده یئر آلماسی بو رئگیونون ایستراتئژی دیرینی آرتیریر. خصوصیله تورکییه و آذربایجان اوچون گونئی آذربایجان، تاریخی، مده‌نی و دیل بیرلیگی باخیمین‌دان خصوصی اهمیته مالیک‌دیر.
تورک دؤولتلرینین سیاسی و اقتصادی بیرلیینین گوجلندیی، تورکییه و آذربایجانین رئگیونال تهلوکسیزلیین تأمینات‌چی‌سی رولونو اوینادیغی بیر دؤورده، گونئی آذربایجان‌داکی پروسئسلر بو ایکی قارداش اؤلکه‌نین میللی ماراقلارینا بیرباشا تأثیر گؤستریر. بؤلگه‌ده‌کی ایستیکرارسیزلیق، ائتنیک قارشی‌دورمالار و اینسان حقوقلارینین پوزولماسی، هم تورکییه، هم ده آذربایجان اوچون تهلوکه‌سیزلیک ریسکلری یارادا بیلر. دیگر طرف‌دن، گونئی آذربایجان تورکلرینین اؤز حقوقلارینی تعمین ائتمه‌سی و بؤلگه‌ده سابیتلیین برقرار اولماسی، تورکییه و آذربایجانین رئگیونال نفوذونو گوجله‌ن‌دیره‌جک، اقتصادی امکداش‌لیق اوچون یئنی ایمکانلار یاراداجاق و زنگزور دهلیزینین تهلوکسیزلیینین تعمین اولونماسینا تؤهفه وئره‌جک‌دیر. بو باخیم‌دان، تورکییه و آذربایجانین گونئی آذربایجان تورکلرینین دئموکراتیک طلبلرینه اینسان حقوقلاری چرچیوه‌سین‌ده دستک وئرمه‌سی، هم ده اؤز میللی ماراقلارینین قورونماسی باخیمین‌دان ایستراتئژی بیر ضرورت‌دیر.
گونئی آذربایجان تورک میللتینین سیاسی مئساژی و گله‌جک ایستراتئگییالاری
گونئی آذربایجان تورک میللتینین اورمودا بیر آرایا گله‌رک نوماییش ائتدیردیی میللی بیرلیک و ایراده، ایران رئژیمینین تخریبات‌چی سیاستینه قارشی گوج‌لو بیر جاواب اولموش‌دور. بو کوتلوی آکسییا، تشببوسو میللی آزادلیق موباریزه‌سی ایستیقامتین‌ده اله آلاراق، ایرانین فارس شووینیست دایره‌لرینه، بؤلگه‌ده تخریبات‌چی فعالیتلر گؤستره‌ن قوه‌لره، گونئی آذربایجان میللی آزادلیق حرکاتی ایله باغلی فعالیت گؤستره‌ن موختلیف تشکیلاتلارا، میللتین بوتون ضیالیلارینا و بئینلخالق ایجتیمایته آیدین و قطعی بیر سیاسی مئساژ وئرمیش‌دیر.
تورک دؤولتلرینین سیاسی و اقتصادی بیرلیینین گئتدیکجه گوجلندیی، تورکییه و آذربایجانین رئگیونال تهلوکسیزلیین تأمینات‌چی‌سی رولونو اوینادیغی و زنگزور دهلیزینین رئاللاشماسینین ایستراتئژی اهمیتینی درک ائد‌ن دؤولتلر، تورانین "قیزیل قاپی‌سی" اولان گونئی آذربایجانین گئوسییاسی اهمیتینی نظره آلاراق، البته کی، گونئی آذربایجان تورکلرینین دئموکراتیک و اینسان حقوقلاری چرچیوه‌سین‌ده‌کی سیاسی طلبلرینه دستک وئرملیدیرلر. بو دؤولتلر، ایستراتئژی اهمیته مالیک اولان گونئی آذربایجانین دوستلاری اولدوقلارینی ایندی‌دن گؤستره‌رک، دونیا دؤولتلرینین گونئی آذربایجانا قارشی آنتی‌دئموکراتیک داورانیشلارینین یانلیش اولدوغونو بئینلخالق پلاتفورمالاردا گون‌ده‌مه گتیرمه‌لی، گونئی آذربایجانین سیاسی، اقتصادی و رئگیونال سولهون تأمینات‌چی‌سی اولدوغونو وورغولامالیدیرلار.
دونیا بیر داها آنلامالی‌دیر کی، نینکی بؤلگه دؤولتلری اوچون، حتی دونیا دؤولتلری اوچون ده تهلوکه منبیی اولان، ایران‌دا حاکمیتی زورلا اله کئچیرمیش، کؤکو اولمایان، قوندارما "ساسانیلر ایمپئرییاسی" ایدئولوگییاسی ایله گنجلری دینی شوعارلار آلتین‌دا رادیکاللاش‌دیراراق تئررورچو کیمی یئتیش‌دیره‌ن فارس شووینیست رئژیمینین حاکمیتینی نئیتراللاش‌دیرماق و بؤلگه‌ده داها چوخ قان تؤکولمه‌سینین قارشی‌سینی آلماق، میللتلرین دئموکراتیک شکیل‌ده و فیراوان یاشاماسینی تعمین ائتمک اوچون گونئی آذربایجان میللی آزادلیق حرکاتی رئال بیر آلتئرناتیودیر.
گونئی آذربایجان تورک میللتینین اورمودا اؤز تورپاغینا و سیاسی کیملیینه صاحب چیخماسی، میللتین ایدئولوژی اسارت‌دن قورتولماق، میللی حقوقلارینی الده ائتمک و دونیا دؤولتلرینه گونئی آذربایجانین سیاسی و ایستراتئژی اهمیتینی آنلاتماق ازمینی گؤستردی. بو کونتئکست‌ده، گونئی آذربایجانین موختلیف تشکیلاتلارینین، بوتون ساحه‌لر اوزره فعال ضیالی خانیملارینین و بیلرینین، جمعیت‌ده نفوذ صاحبی اولان شخصلرین ایشتیراکی ایله گئجیکمه‌دن میللی یول خریته‌سینین حاضرلانماسی و پئشکار سیاسی فعالیته باشلانماسی زروری‌دیر. میللتین وئردیی مئساژ آچیق‌دیر: آزادلیق الده ائدی‌لنه قدر موباریزه داوام ائد‌جک‌دیر. بو موباریزه‌نین اوغورو اوچون میللتین سیاسی تشکیلاتلانماسینین گوجلندیریلمه‌سی، سیاسی تاکتیکا و ایستراتئگییالارین مویینلشدیریلمه‌سی، شهرلر آراسی علاقه‌لرین مؤهکملندیریلمه‌سی، خانیملار و گنجلر آراسین‌دا سیاسی تشکیلاتلانمانین گئنیشلندیریلمه‌سی، موقتی حاکمیت پروقرامینی اؤزون‌ده عکس ائتدیره‌ن میللی شورانین یارادیلماسی کیمی آددیملار آتیلمالی‌دیر.
گونئی آذربایجان تورکلرینین میللی آزادلیق حرکاتی، اوزون و چتین بیر موباریزه یولو کئچه‌رک اهمیت‌لی سیاسی اوغورلار الده ائتمیش‌دیر. میللی کیم‌لیک شعورونون قورونماسی، کوتلوی اعتراض آکسییالاری و بئینلخالق آلان‌دا آرتان ماراق بو اوغورلارین باریز نومونه‌لری‌دیر. موردئجهای کئدارین مقاله‌سی، بو حرکاتین رئگیونال ایستراتئژی اهمیتینی و ایسرایلین پوتئنسیال رولونو گون‌ده‌مه گتیره‌رک مؤوضویا یئنی بیر پئرسپئکتیو قازاندیرمیش‌دیر. گله‌جک‌ده، گونئی آذربایجان میللی حرکاتینین قارشیلاشدیغی چتین‌لیکلرین اؤهده‌سین‌دن گلمه‌سی، ایستراتئژی مقصدلرینی دقیقلش‌دیره‌رک داها ائففئکتیو سیاسی تاکتیکالار ایشله‌مه‌سی، بئینلخالق دستک آختاریشلارینی داوام ائتدیرمه‌سی، خصوصیله ده تورکییه و آذربایجان ایله سیخ امکداش‌لیق ایمکانلارینی آراش‌دیرماسی موباریزه‌سینین موفقیتی باخیمین‌دان هللئدیجی اولاجاق‌دیر. بو پروسئس‌ده، رئگیونال و بئینلخالق آکتیورلارین توتومو دا موهوم رول اوینایاجاق‌دیر. گونئی آذربایجان‌داکی حادثه‌لر، تکجه رئگیون اوچون دئییل، عینی زامان‌دا بئینلخالق سیاست، اینسان حقوقلاری و خالقلارین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمه حقوقو گون‌ده‌می اوچون ده یاخین‌دان ایزلنیلمه‌سی گرکه‌ن موهوم بیر مسئله اولاراق قالماق‌دادیر.
