زامان دئییشیرؤ 20 ایللیک ریضاخانین قانلی فاشیست دیکتاتوُرلوُقوُ سوُنا چاتیر، اوُنوُشاهلیقا چاتدیران بریتانیا هئر جهت دن رسوای اوُلموُش ؤ اوُلکۀ نین بوُتوُن ثروتلرین منیمسۀ میش مئترریضانین نوُکرچیلیگی ؤ اوُنوُن چیرکین عمللریندن حیمایۀ اتمئک داها بریتانیانین منافعینۀ اوُیغوُن دئییردی.  

بوُناگوُرۀ دۀ دیکتاتوُروُ چوُخ تحقیرائدیجی شئکیلدۀ شاهلیقدان خلع ائدیب ، اوُنوُن منفوُر عمللرینۀ سوُن قوُیوُرلار، عاجیز قالمیش پریشان نوُکری لایق اوُلدوُقوُ گئدر گئلمزۀ گوُندریرلر، چوُخ زامان کئچمۀ دن اوُرداجادا عمروُ سوُنا چاتیر، آمما فارس راسیسمی نین تانینمیش نمایندۀ سی فراماسوُن ذکاء ألملک فروُغی نین تلاشلاری داوام ائدیر ؤ یئنۀ دۀ بریتانیانین گوُستریشلری ایلۀ فارس حاکیمییتی داوام اتسین دئییۀ ریضاخانین اوُغلوُ محمد ریضانی اوُنوُن یئرینۀ شاهلیق مقامینا منصوُب ائدیرلر.

دقیقتلی مسئلۀ لردن بیری دۀ هئلۀ مشروُطۀ چاغیندان ایللر قاباق فراماسوُن تشکیلاتی نین معیین سیاسی اوُیوُنلاری ؤ تاکتیکلری اوُزریندن سوُنراکی ایللردۀ ممالیک محروُسۀ دۀ خالیص فارس ایقتیداری یارادماق اوُچوُن داواملی اوُلاراق تلاش ائدیرلر ؤ تئهران دارالفنون مدرسۀ سیندۀ ایللردن قاباقدان تعلیم گوُرموُش ماسوُنلاری ؤ یا اوُنلارین کئنج یاشلی اوُلادلارین حاضیرلاماقا باشلییرلار.

همان ماسوُنلار بوُتوُنلوُکلۀ بیربیرلرینۀ سیخی باغلی اوُلماقلا، قارداش ، عمی اوُغلوُ ، دایی اوُغلوُ ، قارداش اوُغلوُ ، خالا اوُغلوُ ؤ سایرۀ لرکیمی ایچ ایچۀ باغلی ؤ أقربالیقلاری اوُلموُشدوُرؤ ظاهیردۀ خالقی آلدادماق اوُچوُن بیربیرلرینۀ یوُموُشاق ایتهاملار وُورسالاردا، آمما باطیندۀ اوُلکۀ نی غارت اتمئگ اوُچوُن بیرلیکلرین قوُروُیوُردوُلارؤاوُلکۀ نین اوُنئملی ، یوُکسئک مقاملارینا منصوُب اوُلوُب ایشغال ائدیرلر، ائلۀ کی میلیوُنلارلا مظلوُم ؤ زحمتکش اینسانلارا دائمن کوُلۀ لر گوُزوُ ایلۀ باخیردیلار.

بوُناگوُرۀ دۀ ریضاخاندان سوُنراکی ایللردۀ نشر اوُلوُنان گاذت ؤ کیتابلاردا دوُزگوُنلوُکلۀ اوُنلاری   (حکومت فاسدان هزارفامیل) دئییردیلر، بوُ حیلۀ کار سیاست بوُ گوُندۀ ایران دئیلن یئردۀ حاکیم اوُلان موُللالار رژیمیندۀ همان موُزیانۀ شیوۀ ؤ سیاست اوُرزیندۀ حئرکت ائدیرلر، بوُسیاستین هـدفی ایستر کئچمیشدۀ ایستر بوُگوُن اوُلکۀ نین حساس ؤ اوُنئملی مقاملاری ؤ ثرؤتی فارس راسیست لرینین ألیندۀ قالماقدان عیبارت دیر.  

ریضاخان دوُوروُ سوُنا چاتدیقدان سوُنرا، آردینجا آلمان فاشیسمی نین مغلوُبییتی یاخینلاشدی ؤ دوُنیا دا بیرسیرا سیاستی ، نیظامی دئیشیک لیکلرین یارانماسی سببی ایلۀ (ایران دئیلن) یئردۀ زامانین حوُکمو نئدنیلۀ زیندانلارین قاپیلاری آچیلیرؤ اوُن ایللربوُیوُ حبس اوُلانلار آزاد اوُلوُرلار، اوُلکۀ دۀ تدریجن آچیق سیاسی ایجتیماعی فضا یارانیر ؤ چئشیدلی سیاسی پارتیالار اوُجوُملۀ دن تئهراندا توُدۀ پارتیاسی ، آذربایجاندا تبریز مرکزلی شیخ محمد خیابانی نین یاراددیقی دموُکرات پارتیاسی ؤ اوُلکۀ نین چئشیدلی شئهرلریندۀ جوُربۀ جوُر پارتیالار ؤ گروُپلاریارانیر، سیاسی ، ایجتیماعی شرایطین طلبی ایجابیلۀ قوُروُلان پارتیالار ؤ گروُپلارین چوُخوُ سوُل مراملی اوُلوُرلار کی اوُنلاردان أن گوُجلوُسوُ تودۀ پارتیاسی ؤ ریضا روُستانین باشچلیق اتدیگی أصلیندۀ توُدۀ پارتیاسینا باغلی اوُلان ایشچیلر سندیکاسی ( شوُرای متحدۀ مرکزی کارگران ؤ زحمتکشان ) یارانیر .

زیندانلاردان آزاد اوُلانلارین آراسیندا بیریدۀ سئید جعفرپیشۀ وری ایدی کی 11 ایل زیندان ؤ سوُرگوندن سوُنرا آزاد اوُلوُر، پیشۀ وری آیدین بیر شخصییت اوُلماقلا ، باجاریقلی سابیقۀ لی قلم صاحیبی ؤ ژوُرنالیست ایدِی اوُ آزاد اوُلدوُقدان آز سوُنرا آژیرآدلی گاذتی نشر اتمئگۀ باشلییر، پیشۀ وری سوُزوُن أصلی معناسیندا آنا دیلینۀ باغلی اوُلان بیرآذربایجان فدائی سی ؤ بوُیوُک شخصییت ایدی، اوُنوُن أن بوُیوُک آرزوُ ؤ آمالی آذربایجان خالقینین آزادلیقی ، خالقین اوُز آنا دیلیندۀ معاریف لئنمۀ سی ایجتیماعی ساحۀ لردۀ ؤ کئندلردۀ شئهرلردۀ خالقین یاشام سئوییۀ سی نین یوُکسئلیشی ؤ راحات لیقی ایدی بوُ اینسان سوُل مراملی اوُلدوُقدان قاباق ، بیرتوُرکچوُ ؤ آذربایجانچی ایدی ، ائلۀ بوُنا گوُرۀ دۀ دائمن توُدۀ پارتیاسی رهبرلری ایلۀ ایستر زینداندا، ایسترآزاد اوُلدوُقدان سوُنرا، توُدۀ رهبرلرینین   ایرانچیلیق ، فارسچیلیق ایدۀ یا لاری ایلۀ باریشا بیلمیردی .  

پیشۀ وری دائمن آژیر گاذتینۀ یازدیقی مقالۀ لردۀ هم ریضاخانی ، هم سئیدضیا الدین طباطبائینی همدۀ اوُنلارین بوُتوُن آنتی توُرک واریث لری اوُلان فارس راسیست لرین ؤ اوُلکۀ نی غارت ائدن یالانچی حیلۀ کارلاری دوُرمادان ایفشاء ائدیردی ؤ بئلۀ لیکلۀ دۀ فارس راسیست لرینین غضبینۀ توُش گئلیردی، 14 ینجی مجلیس سئچگیلری باشلاندیقدا پیشۀ وری تبریز اهالی سی طرفیندن کاندید اوُلوُر ؤ یوُکسئک سئس قازانیر، لاکین مجلیسده اولان آذربایجان توُرک لرینین دوُشمانلاری اوُلان ماسوُنلارخائیین جئسینۀ پیشۀ ورینین اعتبارنامۀ سین رد ائدیرلر.

بوُنوُنلا بئلۀ پیشۀ وری مأیوُس اوُلموُر،اوُ بیرداها تبریزۀ اوُز میللتی نین قوُجاقینا قایدیر ؤ 12 شهریور 1324 ینجی ایلدۀ قوُروُلان بوُیوُک خالق قوُروُلتایندا ایشتراک چیلارین جوُشغوُلوُ سئسی ایلۀ آذربایجان دموکرات فیرقۀ سینین رهبرلیگینۀ سئچیلیر ؤ آردینجا آذربایجاندا میللی دموکراتیک دوُولتین أساسین قوُیوُر، پیشۀ وری قاباقجادان دئمیشدی: أگرتئهران ایرتیجاع یوُلوُنا داوام وئرمئگ اتسۀ ، اوُحالدا خدا حافیظ تئهران ،آمما بیزآزادلیق یوُلوُندا گئتمئگۀ داوام وئرۀ جئیک .

آذربایجاندا قوُروُلموُش آزاد میللی دموکراتیک دوُولت فارس فاشیسمی ، ایرتیجاع ، بوُیوُک فئوُداللارین   ؤ باشقا توُرکلوُگۀ ؤ آذربایجانچیلیقا قارشی اوُلان رنگارنگ دوُشمانلارین غضبینۀ سبب اوُلوُر، اوُنلار پیشۀ ورینین رهبرلیگی ایلۀ آذربایجان خالقینین مختلیف ساحۀ لردۀ باشلاتدیقی ترقی ؤ اینکیشاف لارا کینۀ ؤغضب گوُزوُ ایلۀ باخیردیلار، ائلۀ کی تئهراندان آذربایجانا گئدن فارس ژوُنالیست لراوُجوُملۀ دن ( داد گاذتی نین صاحیبی عمیدی نوری) یازمیشدی: دموکرات فیرقۀ سی آذربایجاندا بوُیوُک ؤ گئنیش آبادلیق ایشلرینۀ باشلانمیشدیر، آذربایجاندا باشلانیب حئییاتا کئچیریلمیش ایصلاحات لاری ایراندا 50 ایلدۀ حئییاتا کئچیرمئگ اوُلمازدی ، باشقا بیرفارس ژوُرنالیست " اسماعیل پوروالی " ایران ما گاذتینین مخبری تبریز شئهری حاقییندا دوُستوُنا یازیریازیر: محمود جان منۀ چوُخ جئتین دیر تبریز شئهری حاققیندا گوُردوُکلریمی یازا بیلیم ، منیم گوُردوُکلریمی شرح وئرمئگ اوُچوُن گئرئک رساملاردان ، موُسیقی چیلردن ، شاعیرلردن کوُمئگ آلماق، گوُروُلن ایشلری تکجۀ قلم لۀ یازماق چوُخ چئتین دیر.

حتی خاریجی ژوُرنالیست لردۀ میللی دوُولتین آذربایجاندا گوُردوُیوِ ایشلری ، ترقییاتی آز بیرزاماندا حئییاتا کئچیردیگی بوُیوُک ایصلاحات لاردان آغیزدوُلوُسوُایلۀ هم یازیرلار همدۀ دیلۀ گئتیریب دانیشیب شرح وئریرلر، بئلۀ بیرحالدا گئت گئدۀ توُدۀ پارتیاسی نین ایکی اوُزلوُ چهرۀ سی دۀ اوُزۀ چیخماقا باشلییر ، خصوصن اوُ زامانکی توُدۀ پارتیاسیندا عضواوُلان 000/60 آذربایجانلیلاربیرلیکدۀ توُدۀ عضولوُگوُندن ایستیفاء وئریب کوُنوُللوُ اوُلاراق آذربایجان دموکرات فرقۀ سینین عضوییتینۀ کئچیرلر، بوُهم توُدۀ پارتیاسی ، همدۀ فارس ایرقچیلیقا آغیر ضربۀ ایدی ؤ عین حالدا فارس توُدۀ رهبرلرینین دوُشمان چیلیقلارینا أساس یارادیردی .

آمما توُدۀ پارتیاسی دفعۀ لرلۀ تلاش اتمیشدی کی آذربایجان دموُکرات فیرقۀ سین تودۀ پارتیاسی نین آذربایجان تشکیلاتی آدلاندیرسین، بودا هم سوُویت دوُولتی همدۀ فارس شوینیزمینین میللی حاکیمییتی سارسیلدماق اوُچوُن ایستۀ گی ایدی ، لاکین بوُ سلطۀ گرلیک سیاستی نۀ فیرقۀ رهبرلیگی ، نۀ دۀ آذربایجان خالقینین هـدف لرینۀ اوُیغوُن اوُلان سیاست دئییردی، چوُنکی توُدۀ پارتیاسی نین هـدفیندۀ میللی حاکیمییتی ؤ آذربایجان خالقین اوُز ألیندۀ اوُیوُنجاقا چئویریب ؤ فیرقۀ نی أمر قوُلوُنا چئویرمئگ ایدی کی میللی حاکیمییت واراوُلوُب یاشادیقی سوُرجدۀ اوُز هـدفینۀ چاتابیلیمیر، آمما سوُنرالار میللی حاکیمییت داغیلدیقدان سوُنرا ؤ اوُنوُن اعضاسی قوُزئی آذربایجاندا مجبوری کوُچگوُنۀ چئوریلدیکدۀ ، آردینجا ایستلینین پلانلاری اوُزریندن سئید جعفر پیشۀ وری نین ساختا ماشین قضاسی حادیثۀ سی نتیجۀ سیند پیشۀ وری یارالانیرکی معالیجۀ ایمکانی اوُلوُقوُحالدا ، آمما باشدا ایستالین اوُلماقلا کرملینین هـدفی پیشۀ ورینی یوُخ اتمئگ ایدی کی پلان ایجرا اوُلوُنسوُن ؤ اوُلدوُ.

بئلۀ لیکلۀ چارۀ سیز قالیب دموکرات فیرقۀ سیندۀ نفوُز اتمیش یئنی ایستالین پرست رهبرلری کرملینین أمری ایلۀ فیرقۀ نی توُدۀ پارتیاسینین آذربایجان تشکیلاتینا چئویرمئکدۀ موُوفق اوُلوُرلار.

اوُزامانکی دئییریک توُدۀ پارتیاسی فارس شوینیسمی نین گیزلی موتحیدی ایدی بوُنا تاریخی دلیلی وار، ایندی قوام ألسلطنۀ چاغینا بیر نظرسالاق : 1325 شمسی مرداد آیی نین 10 تاریخیندۀ مجلیسین 14 ؤ 15 ینجی فترت دوُوروُ آدلانان ایلدۀ قوام سلطنۀ اوُز دوُولت کابینۀ سین تشکیل وئریرکی همان کابینۀ دۀ توُدۀ پارتیاسینین نمایندۀ لری دۀ ایشتراک ائدیرلر، بوُ اوُزاماندیر تئهران حاکیمییتی جیددیت لۀ تلاش ائدیردی میللی دوُولتۀ قارشی گیزلی دۀ حاضیرلادیقی تهلیکۀ لی پلانلارین آددیم آددیم حئییاتا کئچیرسین ، بیرحالداکی آذربایجان میللتینۀ قارشی فارس شوینیسمی نین دوُشمانچیلیغلاری داوام ائدیردی، قوام کابینۀ سیندۀ توُدۀ پارتیاسی نین اعضاسینا مقام وئریلیردی > دیققت ائدئک .

(1 ) باش وزیر " نخست ؤزیر" احمد قوام السلطنۀ ــ فراماسوُن

(2 ) دادگستری ؤزیری ألله یار صالح .

(3 ) خاریجی ایشلر ؤزیری ــ احمد قوام سلطنۀ ــ ماسوُن

(4 ) ایچ ایشلری ؤزیری " ؤزیر کشور" احمد قوام السلطنۀ ــ ماسوُن

(5) مالییۀ ؤزیری " وزیردارائی" عبدالحسین هژیر .

(6 ) معاریف ؤزیری " وزیرفرهنگ " دوُقتوُر فریدوُن کشاورز ــ توُدۀ پارتیاسی .

(7 ) یوُل ؤزیری " وزیرراه " سرلشگر محمد حسین فیروُز .

(8 ) ساغلیق ؤزیری " ؤزیر بهداری " دوُقتوُر مرتضی یزدی ـ توُدۀ پارتیاسیندان .

(9 ) پست ، تلگراف ، تلفن ؤزیری ــ دوُقتوُر منوچهر اقبال ــ فراماسوُن .

(10) تیجارت ، پیشۀ ، هنر ؤزیری ــ ایرج ایسکندری ــ توُدۀ پارتیاسی .

(11 ) کئند ؤ أکین چیلیک ؤزیری " وزیرکشاورزی" شمس الدین امیر علائی .

(12) ایش ؤ تبلیغات ؤزیری " وزیرکار و تبلیغات" مظفر فیروز ـ توُدۀ پارتیاسینا مئییلی اوُلموُشدور.    

(13) مشورت ؤزیری ــ أنوُشیروان سپهبدی ــ فرماسوُن .

داها ماراقلی سی بوُدوُرکی هئر کئسین بیلمۀسی لازیم دیر ، خصوصی ایلۀ آذربایجانین گئنج نئسلی :

میللی حاکیمییت آذربایجاندا داغیلدیقی پروُسئسدۀ ، میللتیمیز قان گؤلوُندۀ بوُغوُلدوُقوُ گوُنلردۀ توُدۀ پارتیاسینین مجلیسدۀ اوُلان ؤزیرلریندن دوُقتوُر فریدوُن کشاورز ؤ دوُقتوُر مرتضی یزدی بیر واسیطۀ چینین گوُتریشی ؤ یاردیمی ایلۀ دربارا ، شاهین حضوروُنا گئدیب ، شاه قوُشوُنلارینین آذربایجاندا یارادیقلاری سوُی قیریمی شاها تبرین دئییرلر!! بوُدوُر توُدۀ پارتیاسینین پان ایرانیست ؤ شوینیست ماهییتی کی هئلۀ دۀ بئلۀ دیر.  

7 ینجی بوُلوُموُن سوُنوُ > آردی داوام ائدۀ جئک ــ غ .ش . آذرحش ــ 25 / 7 / 2020