تۆرک میللتینین بیر- بیرینه باغلیلیغینی داها دا گۆجلندیرمک اۆچون اَرگنهقوْن بایرامی چوْخ بؤیوک اؤنم داشیماقدادیر. ایللردیر تۆرک میللتی و اوْنلارین قۇردوقلاری دؤولتلر طرفیندن قۇتلانان بۇ اسکی بایرام بۇگۆن ده تۆرکلرین یاشادیغی بؤلگهلرده باشقا آدلار آلتیندا قۇتلانماقدادیر. بۇ بایرام تۆرک میللتی و تۆرک توْپلولوقلارینین اوْرتاق، میللی و بیرلشدیریجی بایرامیدیر.
اَرگنهقوْن بایرامی تۆرکلر آراسیندا یاز، اوْغوز، بوْزقۇرد، نوْوروز(یئنی گۆن)، یاز و ایل بایرامی کیمی آدلارلا قۇتلانماقدا و بایرام ائدیلمکدهدیر.
بۇ بایرام یازین گلیشینی سیمگهلهین اسکی تۆرک بایرامی دیر. آتالاریمیز یازین گلمهسینی دوْغا(طبیعت)نین اوْیانیشی کیمی تانیملامیش، بۇ اۆزدن قۇتلامالار دۆزنلهمیش، یئنی بیر ایلین باشلانغیجی کیمی بایرام ائتمیشدیر.
گئتدیکجه باتییا دوْغرو آخینان تۆرکلر دری(فارسجا) دیللیلرله تانیشدیقدا بۇ بایرامی گئنللیکله نوْوروز آدیندا قۇتلامایا باشلامیش، ائلهجه ایسلاملا تانیشدیقدان سوْنرا بۇ میللت نوْوروزا ایسلامی دَیَرلر ده قاتمیشدیر.
بۇ بایرام بیر یاندان یازین گلیشی اۆزوندن دوْغانین یئنیدن جانلانماسی، اؤته یاندان ایسه واراوْلوشون و قۇرتولوشون بایرامیدیر. بیر یاندان قیش ایله یۇخویا دالمیش دوْغانین یئنیدن گؤزَللشمهسی، اؤته یاندان یوْخ اوْلماقدان قۇرتولان تۆرک میللتینین بوْزقۇرد اؤندرلییینده اَرگنهقوْن'دان چیْخماسیدیر.
اَرگنهقوْن آدینین و داستانینین اوْلوشومویلا ایلگیلی فرقلی گؤروشلر بۇلونماقدادیر. «اَرگنه» آدی، بیر گؤروشه گؤره «داغ یاماجی» آنلامینا گلمکدهدیر. تۆرکجه یئر آدلارینین بیر بؤلومونده «قوْن» آدینین یئر آنلامینا قۇللانیلدیغی گؤرولمکدهدیر. دوْلاییسییلا، «قوْن» آدینین بۇ سؤزجوکده یئر آنلامینا گلدیییندن قۇشقوموز یوْخدور.
تۆرکییهلی یازار «بهاءالدین اۇسلو»یا گؤره بوْزقورد داستانینین داها زنگین بیر بیچیمی اوْلان اَرگنهقوْن داستانی، تۆرکلرین یۆزایللرجه جۆت سۆرهرک، اوْولاناراق یاشاییب چوْخالدیقلاری، اطرافی آشیلماز داغلارلا چئوریلی، قۇتسال بیر توْرپاغین آدیدیر. اَرگنهقوْن، موْغولجادا «کئچیلمهسی گۆج داغ» آنلامینا گلمکدهدیر. اَرگنهقوْن، «قوْنولان، یئرلهشیلن یئر» اوْلاراق دا آنلادیلماقدادیر.
اَرگنهقوْن داستانییلا ایلگیلی اَن گئنیش بیلگیلر چین قایناقلاریندا اۆچ سؤیلنتی بیچیمینده کئچمکدهدیر. بۇ قایناقداکی بیلگیلر، باشلیجا ایکی قایناق آراچیلیغییلا گۆنوموزه کؤچورولمکدهدیر. بیرینجی قایناق، ۱۳-جو یۆزایلده ائلخانلی قاغانی قازانخان چاغیندا رشیدالدین فضلالله طرفیندن یازیلان «جوامع التواریخ»، ایکینجی قایناق ایسه ۱۷-جی یۆزایلده ابوالقاضی بهادرخان طرفیندن یازیلان «شجرة التراکمه» دیر.
بۇ اۇغورلو گۆن ایللردیر 21 مارت(20-22 مارت) گۆنو اوْلاراق قۇتلانماقدادیر.
بهاءالدين اۇسلو یئنه «تۆرك ميتولوژیسی» آدلی بیتیکینده یازیر:
«اَرگنهقوْن'دان چیخیش گۆنو بیر روایته گؤره ۲۱ مارت گۆنودور. بۇگۆن، عئینی زاماندا گۆنشین بالیق بۇرجو'ندان قوْچ بورجو'نا کئچدییی و گۆندوزله گئجهنین ائشیت(برابر) اوْلدوغو گۆندور. ایشده بۇگۆن "نوْوروز بایرامی" اولاراق قۇتلانان گۆندور. تۆرکلر دمیردن بیر داغی اَریدهرک اَرگنهقوْن'دان چیخیشلارینین آنیسینا، اؤرس(بیچیملری یاپیلاجاق ایشه گؤره دَییشن چلیک اۆزئیلی دمیر آراج، زیندان) اۆزَرینده قیزغین دمیر دؤیهرک بۇ گۆنو قۇتلاماقدایدیلار. بۇگۆنده دمیرچی اۆچون اؤرس قۇتسالدیر. اؤرسون اۆزَرینه اوْتورولماز، باسیلماز.»
آیریجا، اوْن ایکی حئیوانلی تۆرک تقویمینده ایلین ایلک گۆنو ۲۱ مارت اولاراق قۇتلانماقدادیر. ۲۱ مارت، گۆنوموزده اَرگنهقوْن کیمی اۆستده سیرالادیغیمیز فرقلی آدلاردا قۇتلانان و اَن اَسکی تۆرک بایرامی اوْلدوغو بیلینَن قۇتلو گۆنو سیمگهلهمکدهدیر.
بئلهلیکله بۇگۆن، تۆرکلرین اَرگنهقوْن'دان چیْخیشینین ٤٦٥٤- جۆ ایلدؤنومونو قۇتلاماقداییق.
تۆرک میللتینین بوْزقورد اؤندرلییینده ارگنهقوْن'دان چیْخیشی بۆتون تۆرکلره قۇتلو اوْلسون.
اۇغورلو گلهجک دیلهیییله
"یاسير رنجبری(ساوالان)"
