وعده دولت ایران برای کنترل بازار کالاهای اساسی زودتر از آنچه تصور می‌شد رنگ باخت. از آغاز سال جاری قیمت کالاهای اساسی افزایش یافته و طی هفته‌های گذشته گرانی شتاب و شیب تندتری گرفته است. افزایش قیمت کالاهای اساسی از نیمه دوم سال ۹۶ آغاز شد. برخی از اقلام مصرفی تا ۵۰ درصد گرانتر شد. در ادامه این روند روند صعودی نرخ کالا و خدمات طی دو ماه گذشته ادامه یافته و معیشت حدود نیمی از جمعیت را تحت تاثیر قرار داده است.
مواد غذایی در ایران روز به روز گرانتر می‌شود. بخشی از جمعیت امکان تهیه یک وعده غذایی گرم در روز را ندارد.
التهاب ارزی و پیامدهای روانی آن مهمترین علت اصلی افزایش قیمت کالا در ماه‌های پایانی سال گذشته است. ریال نزدیک به یک سوم ارزش رسمی خود را از دست داد و نرخ دلار در بازار غیررسمی از ۶ هزار تومان نیز عبور کرد. در چنین وضعیتی خروج امریکا از توافق هسته‌ای و امکان بازگشت تحریم‌ها نیز رشد قیمت‌ها را تحریک کرد و بازار را تحت تاثیر قرار داده است
در واکنش به این وضعیت رییس جمهوری ایران از هر فرصتی استفاده می‌کند تا شرایط را عادی و تحت کنترل توصیف و به مردم توصیه کند: نگران نباشند، اتفاق خاصی رخ نداده و اسیر فضای روانی نشوند.
حسن روحانی ۲۲ فروردین ۹۷ پس از ابلاغ نرخ ۴۲۰۰ تومانی برای دلار گفت:
«در چارچوب سیاست ارزی جدید قیمت کالاهای اساسی و دارو افزایشی نخواهد یافت و دولت همه پیش‌بینی لازم را برای حمایت از حفظ قیمت این کالاها انجام داده است.»
او اردیبهشت ۹۷، پس از خروج آمریکا از برجام هم با تکرار حرفهای پیشین، گفت:
«کالاهای اساسی در کشور به اندازه کافی وجود دارد و هیچ نگرانی در این زمینه وجود ندارد.»
ستاد تنظیم بازار نیز با اوج‌گیری قیمت‌ها در ماه رمضان ، همانند سال‌های گذشته اعلام کرد: قیمت اقلام پرمصرف خوراکی در ماه رمضان شامل پنج تا ۱۵ درصد تخفیف می‌شود. و این ستاد با توزیع مواد غذایی مانع افزایش قیمت خواهد شد.
در ادامه برنامه دولت برای عادی نشان دادن وضعیت، بانک مرکزی نرخ تورم را همچنان تک‌رقمی – ۹,۲ درصد – اعلام کرد. مرکز آمار هم نرخ تورم رسمی را ۱,۲ درصد کمتر از رقم اعلام شده توسط بانک مرکزی برآورد کرد.
قیمت کالاها به ویژه مواد غذایی در فروشگاه‌ها و مراکز خرید اما تناسبی با ارقام دولتی ندارد. مردم برای تامین مایحتاج روزانه بیشتر از قبل هزینه می‌کنند. روسای اتحادیه‌های صنفی تولید کنندگان و فروشندگان هم افزایش قیمت‌ها را تائید و اعلام کردند: افزایش نرخ دلار هزینه تولید و واردات را افزایش داده و ناچار به افزایش قیمت هستند.
جدول زیر تفاوت نرخ اعلامی بانک مرکزی برای اقلام غذایی با قیمت واقعی این کالاها را نشان می‌دهد.
قیمت کالای اساسی و میزان رشد
کالا/قیمت(تومان) ۲۴ فروردیت ۹۷ ۲۲اردیبهشت ۹۷ رشد افزایش سالانه(درصد) قیمت بازار
تخم مرغ ۱۴۴۴۱ ۱۵۵۸۱ ۸ ۵۱% ۱۵۵۸۱
برنج ۱۲۷۵۵ ۱۲۹۸۲ ۲ ۳ ۱۸۰۰۰۰
انواع حبوبات مانند لوبیا چیتی ۱۲۸۲۸ ۱۳۷۸۹ ۷ ۹ ۱۴۲۰۰۰
گوشت قرمز ۴۸۹۰۴ ۵۱۹۷۰ ۶ ۱۹ ۵۹۰۰۰۰
گوشت مرغ ۸۰۰۴ ۷۹۴۲۰ ۱ ۱۵.۴ ۸۵۰۰۰
چای ۵۰۰ گرمی ۲۵۲۷۱ ۲۷۳۴۱ ۸ ۲۱ ۳۵۰۰۰۰
روغن نباتی مایع ۵۲۴۳ ۵۲۴۳ ۰ ۱ ۵۲۴۳
وقتی دخل و خرج نمی‌خواند
قیمت کالاهای اساسی در حالی افزایش یافته که دولت امسال نیز مانع واقعی شدن دستمزد کارگران بر مبنای سبد معیشت شد. در حالیکه تشکل‌های کارگری حداقل سبد معیشت را نزدیک به ۲,۷ میلیون تومان برآورد کردند، دستمزد کارگران به یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هم نرسید.
در بودجه امسال افزایش ۱۰ درصدی حقوق بازنشستگان تصویب شده است. حقوق کارکنان دولت نیز بر اساس مصوبه هیات وزیران شش تا ۱۲ درصد افزایش خواهد یافت. و تنها دستمزد گروه درآمدی که دریافتی کمتر از ۱,۲ میلیون تومان در ماه دارد، ۲۰ درصد افزایش می‌یابد.
حال‌آنکه متوســط هزینـه ناخــالص سـالانه یـک خــانوار شــهری سه نفره در سال ۹۵، ۳۹ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان – معادل ۳ میلیون و ۲۷۵ هزار تومان در ماه- برآورد شده است. این رقم برای دهک اول ۷۵۰ هزار تومان است.
حسین راغفر مدرس اقتصاد در ایران فروردین امسال جمعیت زیر خط فقر را ۳۳ درصد اعلام کرد و گفت: ۶ درصد جمعیت دچار گرسنگی هستند.
افزایش هزینه و کاهش توان خرید خانوارها را به کاهش مصرف و حذف برخی از اقلام از سبد خانوار برای تنظیم بودجه ناچار کرده است. به بیان دیگر افزایش قیمت‌ها موجب تغییر رفتار خانوارها شده و آنها برای تامین هزینه‌ها، سهم کمتری از بودجه را به آموزش، تفریح و حتی مواد غذایی اختصاص داده‌اند تا بتوانند هزینه مسکن، حمل و نقل و بهداشت را تامین کنند.
شرح ۱ ۲ ۳ ۴ ۵
میانگین هزینه ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰
میانگین درآمد ۷,۵۲۴,۰۰۰ ۱۳,۸۰۰,۰۰۰ ۱۷,۵۰۰,۰۰۰ ۲۰,۸۰۰,۰۰۰ ۲۴,۱۰۰,۰۰۰
میانگین درآمد ۶۲۷,۰۰۰ ۱,۱۵۰,۰۰۰ ۱,۴۵۸,۳۳۳ ۱,۷۳۳,۳۳۳ ۲,۰۰۸,۳۳۳
درصد ۱۵ ۴۰
جمعیت ۱۲,۰۰۰,۰۰۰ ۳۲,۰۰۰,۰۰۰
میانگین درآمد ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰
شرح ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰
میانگین هزینه ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰ ۳,۲۷۵,۰۰۰
میانگین درآمد ۲۷,۸۰۰,۰۰۰ ۳۲,۴۰۰,۰۰۰ ۳۸,۳۰۰,۰۰۰ ۴۸,۱۰۰,۰۰۰ ۸۶,۰۰۰,۰۰۰
میانگین درآمد ۲,۳۱۶,۶۶۷ ۲,۷۰۰,۰۰۰ ۳,۱۹۱,۶۶۷ ۴,۰۰۸,۳۳۳ ۷,۱۶۶,۶۶۷
درصد ۳۵ ۱۰
جمعیت ۲۸,۰۰۰,۰۰۰ ۸,۰۰۰,۰۰۰
میانگین درآمد ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰ ۲,۶۷۰,۰۰۰
منبع: بانک مرکزی / مرکزی آمار(برای دهک های یک تا ۶ حداکثر و از دهک ۶ به بالا حداقل ها در نظر گرفته شده است)
تغییر سلیقه خطرناک برای سلامتی
این وضعیت؛ یعنی افزایش قیمت و عدم کفاف درآمد، سبب شده تا مردم مصرف برخی کالا حتی ضروی و سالم را کاهش دهند. بر همین اساس سرانه مصرف لبنیات، پروتئین و میوه و سبزی طبق آمار بانک‌مرکزی در سال‌های اخیر ۳۴ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که سرانه مصرف برخی از اقلام ضروری در ایران نسبت به استانداردهای جهانی بسیار کمتر و گاهی نیز نگران کننده است.
مصرف مواد غذایی در ایرن و برخی از کشورها
مواد غذایی/کشور ایران ترکیه آلمان عربستان امارات
گوشت قرمز ۶ ۲۷ ۴۵ ۳۵ ۶۴
گوشت سفید ۱۵ ۲۸ ۲۹ ۳۵ ۶۵
ماهی ۱۰ ۲۰ ۲۰ ۱۸ ۱۷
مرغ ۱۰ ۲۴ ۳۵ ۳۵ ۶۴
لبنیات ۷۰ ۱۳۸ ۳۰۰ ۲۳۵ ۹۰
منبع: فائو
مردم ایران در استفاده از گوشت قرمز سال به سال محتاط‌تر شده‌اند. علت کاهش مصرف اما نه دلایل پزشکی و سلامتی بلکه گرانی و کاهش قدرت خرید است. مصداق این ادعا ؛ سطح اختلاف مصرف گوشت در دهک اول با دهک دهم در جدول زیر است.
مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران ایران، نوسانات ارزی را افزایش قیمت گوشت موثر دانسته و می‌گوید که سال گذشته برای واردات نهاده‌های دامی، ارز گران‌تری پرداخت می‌کنیم، بنابراین تاثیر قیمت ارز گوشت قرمز غیر قابل انکار است. اما رئیس اتحادیه گوشت گوسفندی کشور نظر دیگری دارد. او معتقداست که با توجه به روند خروج دام از کشور، قیمت گوشت به دلیل کمبود رو به افزایش است. کمبود گوشت یا افزایش نرخ ارز درنهایت جهش قیمت گوشت قرمز را به دنبال داشته است. قیمت یک کیلو گوشت قرمز در دو ماه گذشته از ۴۷ هزار تومان به ۵۹ هزار تومان رسید. طی سال‌های اخیر همزمان با افزایش واردات برنج خارجی و گرانی برنج داخل، مصرف برنج وارداتی افزایش چشمگیری داشته به گونه‌ای که اکنون ۶۳ مردم برنج خارجی مصرف می‌کنند.
سرانه مصرف ماهانه مواد غذایی بر اساس دهک ها (کیلو)
دهک ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰
مصرف شیر ۱.۲ ۲ ۲.۳۴ ۲.۴۴ ۲.۷۱ ۲.۷۴ ۳.۱۹ ۳.۵۱ ۳.۶۷ ۴.۹
گوشت ۰.۱۶ ۰.۳۴ ۰.۴۷ ۰.۵۷ ۰.۷۲ ۰.۸۱ ۱.۰۲ ۱.۲۱ ۱.۳۷ ۲.۱۵
نان ۷.۹۶ ۸.۷۷ ۹.۱۱ ۹.۴۸ ۹.۹۳ ۹.۹۶ ۹.۸۶ ۹.۹۴ ۹.۶۲ ۸.۸۵
برنج ۱.۶۸ ۲.۱۲ ۲.۴۶ ۲.۷ ۲.۹۱ ۲.۷ ۳.۲۱ ۳.۹ ۴.۶۳ ۵.۸۷
منبع : ایانا ، آژانس خبری صنعت کشاورزی ایران
سهم خوراکی در سبد خانوار طی سال‌های ۹۱ تا ۹۵ کاهش چشمگیری داشته است. سرانه مصرف گروه کالایی خوراک و آشامیدنی از ۲۶,۲ درصد به ۲۲,۹ درصد رسید. هزینه پوشاک نیز از ۴,۶ درصد در به ۴,۳ درصد رسیده درمقابل هزینه مسکن، بهداشت و حمل و نقل افزایش معناداری داشته است. مسکن ۳۵,۵ درصد از درآمد خانوار را در سال ۹۵ بلعیده است.
تورم و بیکاری دو مصیبت بی پایان
برای درک بهتر مساله می‌توان از شاخص فلاکت مدد گرفت که مجموع نرخ بیکاری و تورم، دو مصیبت بی پایان ایران، بوده و نشان از بدتر شدن شرایط طبقه زیرین جامعه دارد. محاسبه موسسه کاتو (Cato Institute) نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۶ ایران با داشتن شاخص فلاکت ۲۹,۳ درصد، در بین ده کشور اول جهان ازنظر این شاخص قرار داشته است. ونزوئلا، آرژانتین، برزیل، آفریقای جنوبی، مصر، اوکراین، آذربایجان و ترکیه در رده‌های اول تا هشتم قرار دارند. در حال حاضر بر اساس نرخ تورم ۹,۲ درصد و نرخ بیکاری (طبق آمارهای رسمی ) ۱۲,۳ درصد، شاخص فلاکت در ایران ۲۱,۴ است که همچنان از فلاکت‌بارترین کشورهای جهان است. اما این همه ماجرا نیست چراکه علاوه بر این نرخ بیکاری باید گفت که اخیرا، رئیس مرکز آمار ایران تعداد “بیکاران مطلق” براساس امارهای رسمی ، در ایران را ۳ میلیون و ۲۲۶ هزار نفر اعلام کرده است. این افراد قادربه تهیه حتی یک وعده غذایی در روز نیستند. همچنین ظریب جینی که نشان از فاصله طبقاتی مردم در دهک های مختلف را دارد در سال ۱۳۹۴ در سطح ۰,۳۴ بود.
کالاها و خدماتی که نباید خرید
گرانی کالاهای اساسی و درآمد ناکافی، شرایطی را به جمعیت کم‌درآمد تحمیل کرده که ناچار شده‌اند بخشی از کالاها را از سبد مصرف خود کنار بگذارند.
مرکز آمار میانگین درآمد خانوارها را ۳ میلیون و ۲۷۵ هزار تومان برای سال ۹۵ اعلام کرده، در حالیکه کارشناسان غیردولتی خط فقر را حدود ۴ میلیون تومان برای یک خانوار برآورد کرده‌اند.
حسین راغفر اقتصاددان نهادگر در ایران جمعیت افراد زیر خط فقر را بیش از ۳۰ میلیون تن برآورد کرده است. هرچند آمارهای دولتی جمعیت دهک‌های نخست و دوم درآمدی را ۴۲ میلیون تن نشان می‌دهد. این گروه از جامعه به ناچار و برای تامین هزینه‌های ضروری‌تر و جبران کسری بودجه تفریح و مسافرت را از فهرست کالاهای مصرفی زندگی خود کنار گذاشته‌اند.
این افراد، از هزینه آموزش فرزندان خود نیز کاسته‌اند تا بتوانند هزینه‌های مسکن، بهداشت، حمل و نقل ، خوراک و آشامیدنی و در صورت امکان پوشاک را تامین کنند.
