برای پاسخ به این سوال باید اول ویژگی‌های یک مستعمره‌ را شناخت.

از عمده ویژگی‌های استعمار عبارتند از :

الف) ویژگی‌های اقتصادی

1-             استخراج و انتقال منابع خام از محل استعمار به نفع استعمارگر.

2-             تبدیل محل استعمار شده به بازار مصرف محصولاتی که استعمارگر تولید می کند.

3-             ایجاد وابستگی اقتصادی استعمار شده به استعمارگر ( با اینکه منابع خام برای تولید محصولات به وسیله استعمارگر از مستعمره تامین می گردد، اما استعمارگر اجازه ی پیشرفت را به مستعمره نمی دهد تا آنجا را برای همیشه محلی برای فروش محصولاتش کند؛ از طرفی دیگر استعمارگر به دلیل عدم وجود تولید در مستعمره وابستگی ایجاد می کند).

4- استعمارگر می کوشد با ویرانه ساختن محل مستعمره از لحاظ اقتصادی مردم آنجا را وادار به مهاجرت کند.

ب) ویژگی‌های نظامی:

1- مستعمره همواره در اشغال نظامی استعمارگر است.

2- می کوشد همواره قدرت نظامی خود را به مستعمره نشان دهد که همه ی مردم خود را در تسلط استعمارگر ببینند تا کسی جرأت ایستادگی در مقابل استعمار را نداشته باشند.

ج) ویژگی‌های فرهنگی:

به طور کلی استعمارگر تمام عواملی را که ممکن است اهالی مستعمره به آن افتخار کنند را از بین می برد تا بدین وسیله مردم مستعمره با الهام گیری از مفاخر خود نتوانند از استعمار خارج شوند.

1-             تاریخ مستعمره را باز نویسی می کند و می کوشد اشتراکات تاریخی را به نحوی نوسازی کند که باعث شود استعمارگر را دارای تمدنی عظیم و مستعمره را جزئی از این تمدن بزرگ به حساب آید. در تاریخ جدیدی که برای مستعمره نوشته شده مستعمره دارای هیچ نقشی در این تمدن بزرگ نیست و به تبع آن دارای اثر تمدن و تاریخی که به آن افتخار کند را ندارد. و بدین نحوه استعمارگر تاریخ را به نفع خود مصادره می کند.

2-             می کوشد زبان مستعمره را از بین ببرد و زبان خود را به عنوان زبان رسمی به مستعمره تحمیل کند.

3-             استعمارگر می کوشد آداب و سنن مستعمره را نابود و آداب و سنن خود را جایگزین آن کند.

و بعد از بررسی تمام این موارد می بینیم که:

الف) عوامل اقتصادی

1-             منابع و مواد خام از آزربایجان به وسیله ایران استخراج و غارت می شود و در جایی غیر از آزربایجان (عمدتا مناطق مرکزی و فارس نشین) تبدیل به محصول شده و به آزربایجان باز می گردد.

2-             آزربایجان بازار مصرف محصولات ایران است.

3-             ایران سعی می کند با عدم پیشرفت در آزربایجان، آن را از لحاظ اقتصادی وابسته به ایران کند.

4-             ایران با ویرانه ساختن آزربایجان از هر لحاظ می کوشد تا تورکهای آزربایجان را وادار به مهاجرت کند.

نتیجه گیری اول: آزربایجان استعداد عوامل اقتصادی برای مستعمره شدن را دارا است.

ب) عوامل نظامی:

1- آزربایجان تحت اشغال نیروی نظامی ایران است.

2- ایران می کوشد قدرت نظامی خود را به آزربایجان نشان دهد (همین مانورهای نظامی اخیر که ظاهرا برای مقابله با پژاک اطلاع رسانی شد نمونه ای از این اقدامات است).

نتیجه گیری دوم: آزربایجان استعداد عوامل نظامی برای مستعمره شدن را هم دارا می باشد.

ج) عوامل فرهنگی:

1- تاریخ آزربایجان به وسیله تاریخ نویسان درباری بازنویسی و تحریف شده است.

2- ایران در پی نابود کردن زبان تورکی آزربایجانی و تحمیل زبان فارسی تحت عنوان زبان آذری (یعنی از ریشه ی فارسی پهلوی است) به آزربایجان است.

3- ایران می کوشد تا آداب و سنن تورکهای آزربایجان را با صرف هزینه های گزاف نابود و آداب و سنن خود را جایگزین آن کند.

نتیجه گیری سوم: آزربایجان استعداد عوامل فرهنگی برای مستعمره شدن را هم دارا می باشد.

در مقاله بعدی بیشتر درباره استعمار داخلی در ایران و کتاب معروف چهره استعمارگر و چهره استعمار زده نوشته ی آلبر ممی که در آن به مسئله استعمار مللهای ساکن در ایران به ویژه آزربایجان برداخته، می پردازیم.